Tại các tỉnh Tây Nguyên, nhiều nhà vườn đang đối mặt với hiện tượng khô cành khô quả cà phê nghiêm trọng. Căn bệnh “tai hại” này không chỉ khiến quả cà phê teo tóp, rụng hàng loạt mà còn khiến cây suy yếu, còi cọc, thậm chí chết cành, chết cây – gây thiệt hại nặng nề cho bà con. Nếu không kịp thời phát hiện và xử lý, bà con có nguy cơ mất trắng cả vụ mùa.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu dấu hiệu nhận biết bệnh khô cành khô quả cà phê, những nguyên nhân tiềm ẩn dẫn đến bệnh và đặc biệt là các biện pháp phòng trừ hiệu quả, dễ áp dụng, giúp bà con chủ động bảo vệ vườn cà phê khỏe mạnh, năng suất cao và ổn định qua từng mùa vụ.
Contents
Khô cành khô quả cà phê là một trong những bệnh hại phổ biến và nghiêm trọng nhất trên cây cà phê, đặc biệt ở khu vực Tây Nguyên – nơi có diện tích trồng cà phê lớn nhất cả nước.
Đây là hiện tượng cây cà phê bị mất sức sống ở các cành mang quả, dẫn đến khô queo quả, rụng quả non hoặc không thể phát triển bình thường. Bệnh thường xuất hiện rõ rệt từ giai đoạn quả phát triển đến thu hoạch, gây ảnh hưởng lớn đến năng suất và chất lượng hạt cà phê.
Khô cành khô quả cà phê do sinh lý: Thường xuất hiện trong điều kiện hạn hán kéo dài, thiếu nước, thiếu dinh dưỡng hoặc cây bị suy kiệt do giai đoạn mang trái kéo dài.
Khô cành khô quả cà phê do bệnh lý: Chủ yếu do nấm bệnh như Colletotrichum spp., Fusarium spp., hoặc một số loại tuyến trùng gây ra. Trường hợp này bệnh phát triển âm thầm, lan rộng rất nhanh.
Tỉnh Đắk Lắk ghi nhận hơn 12.000 ha cà phê bị ảnh hưởng bởi khô cành khô quả cà phê trong năm 2024, trong đó có 3.500 ha bị nặng, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất vụ thu hoạch.
Gia Lai có khoảng 6.800 ha cà phê xuất hiện triệu chứng khô cành, chủ yếu tập trung ở các huyện Chư Pưh, Ia Grai, Đắk Đoa.
Lâm Đồng – nơi tập trung diện tích cà phê chè lớn – cũng ghi nhận hơn 5.000 ha bị ảnh hưởng bởi khô cành khô quả cà phê, gây mất 10 – 20% sản lượng so với cùng kỳ năm trước.
Kon Tum tuy có diện tích nhỏ hơn nhưng tình trạng khô cành khô quả cà phê vẫn xảy ra ở các vùng cà phê già cỗi, đặc biệt tại Đắk Hà, Sa Thầy.
Tình trạng khô cành khô quả cà phê tại Tây Nguyên không chỉ khiến năng suất giảm mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng hạt, từ đó làm giảm giá trị thương mại và thu nhập của người trồng.
Trong điều kiện ẩm độ không khí cao, nhiệt độ từ 24–30°C, khô cành khô quả cà phê có thể lan rộng 1–2m mỗi tuần qua cành tơ, cành mang trái. Tại các vườn cà phê chưa được tỉa cành thông thoáng, mật độ cây dày, tỷ lệ lây lan bệnh có thể lên đến 30–40% diện tích chỉ trong vòng 1 tháng.
Nếu không kịp thời xử lý, các cành nhiễm khô cành khô quả cà phê có thể lây lan sang thân chính, khiến cây chết khô từng phần và kéo theo khô quả toàn cây, đặc biệt ở các vườn từ 10 năm tuổi trở lên.
Với khí hậu đặc thù tại Tây Nguyên, giai đoạn giao mùa (cuối mùa mưa – đầu mùa khô) là thời điểm bệnh khô cành khô quả cà phê bùng phát mạnh nhất. Sự biến đổi thời tiết cực đoan, thiếu nước tưới, đất chai cứng và thói quen canh tác sai lầm cũng tạo điều kiện thuận lợi để bệnh phát triển nhanh chóng và khó kiểm soát.
Cành bị khô, chuyển màu nâu sẫm hoặc xám: Cành thường teo nhỏ lại, không còn màu xanh khỏe mạnh như bình thường. Khi dùng tay bẻ, bà con càm nhận cành rất giòn và dễ gãy – dấu hiệu cho thấy cành đã mất sức sống.
Một số cành không còn khả năng nuôi quả: Những cành này trông héo úa, không bung chồi non và thường kèm theo hiện tượng khô héo từ đầu cành lan dần vào bên trong.
Cành mang quả còi cọc: Những cành có quả nhưng lại không phát triển bình thường, không lớn lên được hoặc quả bị đen, teo lại ngay từ khi còn non.
Cây phát triển lệch lạc: Một số nhánh chính khỏe mạnh, trong khi các nhánh phụ lại bị khô, khiến cây mất cân đối, phát triển kém và giảm năng suất đáng kể.
Quả bị khô đen, teo lại và rụng sớm: Đây là dấu hiệu dễ thấy nhất. Quả thường khô cứng, chuyển màu nâu đen, không chứa nhân hoặc nhân lép. Nhiều quả còn rụng khi chưa kịp chín, làm mất sản lượng nghiêm trọng.
Lá chuyển vàng bất thường, rụng quanh cành bệnh: Khi một cành bị nhiễm bệnh, các lá trên cành đó sẽ bắt đầu chuyển sang màu vàng, héo rũ và rụng dần, thậm chí có hiện tượng rụng đồng loạt.
Một số lá còn lại bị xoăn, đốm nâu hoặc cháy viền: Biểu hiện này thường xuất hiện trên cây bị khô cành khô quả cà phê nặng, kéo dài nhiều ngày.
Nguyên nhân sinh lý (do nắng nóng, thiếu nước) thường làm cho toàn cây héo rũ, các cành và lá đều mất nước nhưng vẫn giữ được màu sắc tự nhiên, không teo lại đột ngột.
Trong khi đó, khô cành khô quả cà phê do bệnh lý sẽ khiến một vài cành bị héo, khô đi rõ rệt, có thể kèm nấm bệnh ở vỏ hoặc gốc cành.
Bệnh thán thư thường làm quả bị khô với những vết lõm màu nâu, sau đó lan dần và gây thối.
Trong khi đó, quả bị bệnh khô cành khô quả cà phê sẽ khô teo, không có dấu hiệu thối nhũn mà khô cứng như bị rút hết nhựa sống.
Bệnh nấm hồng gây khô cành có đặc trưng là lớp phấn hồng bao phủ trên cành bị bệnh, lan dần và gây chết cành.
Trong khi đó, bệnh khô cành khô quả cà phê có thể không để lại dấu hiệu phấn màu, nhưng gây héo khô toàn bộ phần quả trên cành trước khi cành chết hẳn.
Nấm Fusarium spp. và Colletotrichum spp. là hai nhóm nấm thường gặp gây ra hiện tượng thối rễ, nghẽn mạch dẫn nước. Khi rễ bị tấn công, cây không hút được nước và dinh dưỡng, dẫn đến cành trên cao héo rũ, quả teo lại, khô dần và rụng hàng loạt.
Vi khuẩn gây bệnh cũng có thể xâm nhập qua các vết thương cơ học trên thân cây, gây thối nhũn hoặc hoại tử mô dẫn, làm cây bị khô cành khô quả cà phê từ trong ra ngoài.
Sâu đục thân, mọt cành, bọ xít muỗi thường đục thân, hút nhựa cây, làm cành suy yếu, tạo điều kiện cho nấm xâm nhập. Nhiều trường hợp cành bị khô cành khô quả cà phê từ ngọn xuống, quả rụng sớm do tổn thương không phục hồi được.
Ảnh hưởng của thiên tai như mưa đá, gió mạnh, hoặc va chạm cơ giới (xe máy, máy xới, trâu bò dẫm đạp) làm cây bị gãy cành, xây xát vỏ thân. Những vết thương này nếu không được chăm sóc kỹ sẽ tạo điều kiện cho vi sinh vật gây bệnh tấn công.
Hiện tượng khô cành do sinh lý, còn được gọi là bệnh Die-back, thường xảy ra khi cây cà phê bị quá tải sau một mùa cho trái nhiều.
Nếu không được bón bổ sung dinh dưỡng kịp thời, cây sẽ tự động “tắt” những cành yếu, cành già hoặc ít có khả năng cho trái để bảo vệ sự sống cho thân chính.
Mùa khô thường kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, nếu không có biện pháp tưới nước hợp lý, cây sẽ nhanh chóng rơi vào trạng thái mất nước trầm trọng, dẫn đến khô cành, khô quả.
Khi nhiệt độ lên cao, cây mất nước qua lá nhiều hơn bình thường, trong khi rễ không hút được nước vì đất khô cứng. Từ đó, cây sẽ héo cành non trước, sau đó lan dần sang các cành chính.
Khi độ ẩm không khí giảm thấp, cây khó khăn trong quá trình thoát hơi nước điều hòa.
Đất khô cứng, mất kết cấu do không được phủ rơm rạ hoặc tán cây che mát sẽ khiến rễ không phát triển sâu được. Rễ nông dễ bị nóng bỏng, mất khả năng hút nước, từ đó dẫn đến khô cành khô quả cà phê nghiêm trọng.
Không thường xuyên bón phân bổ sung sau thu hoạch khiến cây không có đủ chất nuôi trái mới, khiến cây suy yếu, dễ lây nhiễm khô cành khô quả cà phê.
Chỉ sử dụng đạm hoặc kali đơn độc, thiếu các dưỡng chất như Bo, Zn, Mg… làm cây mất cân bằng dinh dưỡng. Việc bón sai thời điểm – chẳng hạn bón quá muộn khi cây đã ra trái – sẽ không giúp cây phục hồi, thậm chí làm hư rễ.
Tán lá dày đặc khiến độ ẩm trong vườn tăng cao, là điều kiện lý tưởng cho nấm bệnh gây khô khô quả cà phê cành phát triển. Thiếu ánh sáng cũng làm cành không quang hợp hiệu quả, quả không lớn, dễ rụng non hoặc khô vỏ sớm.
Một trong những hậu quả dễ thấy nhất của bệnh khô cành khô quả cà phê là làm sụt giảm mạnh sản lượng cà phê. Khi cành bị khô, các chồi non không thể phát triển, hoa không thể đậu, từ đó dẫn đến hiện tượng rụng quả non, trái không chín đều hoặc không phát triển được.
Cây bị khô cành khô quả cà phê có thể mất đến 40–60% số quả, thậm chí nhiều cây không còn trái nào đến cuối vụ. Những quả còn lại thường bị teo nhỏ, chất lượng kém, hạt lép, không đạt yêu cầu khi bán ra thị trường.
Ngoài ra, nếu tình trạng bệnh khô cành khô quả cà phê kéo dài mà không được khắc phục, toàn bộ khu vườn có thể bước vào giai đoạn thoái hóa nghiêm trọng, mất năng suất kéo dài qua nhiều mùa vụ.
Bệnh khô cành khô quả cà phê không chỉ ảnh hưởng đến một mùa vụ mà còn gây suy kiệt kéo dài cho cây cà phê. Khi cây mất dần lá, cành bị khô, khả năng quang hợp giảm sút đáng kể. Điều này khiến cây không tích lũy được đủ dưỡng chất để nuôi chồi mới hoặc phục hồi sau thu hoạch.
Nếu không can thiệp đúng lúc, cây sẽ ngày càng yếu, giảm khả năng ra hoa, kết trái ở những vụ sau. Thậm chí, những cây bị nặng có thể chết dần từ phần cành đến thân chính.
Không những vậy, khi cây bị suy yếu bởi bệnh khô cành khô quả cà phê, nó sẽ trở thành “con mồi” cho các loại sâu bệnh khác như tuyến trùng, rệp sáp, đốm mắt cua… xâm nhập.
Một tác hại nữa mà bà con không thể bỏ qua là việc tăng chi phí chăm sóc đáng kể. Khi vườn bị khô cành khô quả cà phê, nông dân buộc phải đầu tư thêm nhiều công đoạn như:
Đặc biệt đối với những vườn cà phê lớn hoặc trồng theo mô hình thương phẩm, việc mất năng suất do khô cành khô quả cà phê có thể khiến bà con lỗ vốn nặng nề, ảnh hưởng đến khả năng tái đầu tư cho mùa vụ sau.
Cà phê cần đủ nước để phát triển khỏe mạnh, nhất là giai đoạn sau thu hoạch và ra hoa đậu trái. Trong mùa khô, bà con nên tưới định kỳ 2–3 lần/tháng, tùy vào độ ẩm đất và thời tiết. Không nên để đất khô nứt nẻ rồi mới tưới, vì như vậy cây dễ bị stress, suy yếu và tạo điều kiện cho phát triển.
Phủ gốc bằng cỏ khô, vỏ cà phê để giữ ẩm, giúp hạn chế bốc hơi nước, giữ ẩm cho đất và bảo vệ bộ rễ. Ngoài ra, lớp phủ hữu cơ còn giúp cải tạo đất, tăng vi sinh vật có lợi và hạn chế cỏ dại.
Cây thiếu dinh dưỡng sẽ rất dễ bị sâu bệnh tấn công. Vì vậy, cần bón đầy đủ và cân đối các chất đa – trung – vi lượng. Không nên chỉ bón đạm, mà cần bổ sung thêm canxi, magie, kẽm để tăng khả năng chống chịu của cây.
Phân hữu cơ giúp đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và tăng lượng vi sinh vật có lợi. Phân vi sinh còn giúp kháng bệnh từ trong đất, góp phần hạn chế bệnh b tái phát.
Việc tỉa bỏ cành yếu, cành sâu bệnh không chỉ giảm áp lực dinh dưỡng mà còn giúp hạn chế nguồn lây lan mầm bệnh. Nên thực hiện định kỳ sau thu hoạch và khi cây bước vào mùa mưa.
Ánh nắng giúp cây quang hợp tốt và diệt khuẩn tự nhiên trên tán lá. Cây thông thoáng cũng giúp hạn chế độ ẩm quá mức – điều kiện lý tưởng cho nấm gây bệnh phát triển.
Một số hoạt chất thường dùng gồm: Hexaconazole, Propiconazole, Difenoconazole, Metalaxyl, hoặc kết hợp với Mancozeb. Những hoạt chất này có khả năng diệt nấm nhanh, hiệu quả cao khi sử dụng đúng cách.
Khi sử dụng thuốc hóa học, cần tuân thủ đúng liều lượng khuyến cáo của nhà sản xuất. Không pha đặc tay, không phun dày đặc nhiều lần trong thời gian ngắn. Sau khi phun, nên cách ly 7–14 ngày trước khi thu hoạch quả để đảm bảo an toàn.
Hiện nay có nhiều dòng thuốc sinh học chứa nấm đối kháng như Trichoderma, hoặc vi khuẩn Bacillus subtilis, Streptomyces giúp ức chế, diệt trừ nấm gây bệnh khô cành khô quả cà phê rất hiệu quả.
Sản phẩm sinh học chuyên gia AT khuyên dùng: Ketomium 500g- Trở thủ đắc lực cho nhà vườn cà phê. Sản phẩm không chỉ giúp phòng ngừa mà còn giúp trị dứt điểm đến 90% bệnh khô cành khô quả cà phê.
Anh Lê Văn Bình (Đắk Mil – Đắk Nông) chia sẻ: “Vườn của tôi từng bị khô cành khô quả cà phê nặng, phun thuốc hóa học mãi không dứt. Được kỹ sư nông nghiệp hướng dẫn chuyển qua dùng thuốc sinh học Ketomium 500g kết hợp phân hữu cơ – cây khỏe dần, năm nay thu được 3,5 tấn/ha, nhiều hơn cả năm trước bị bệnh!”
Bà con nên ưu tiên sử dụng chế phẩm sinh học trong phòng và trị bệnh khô cành khô quả cà phê để đảm bảo an toàn cho đất, cây trồng và sức khỏe chính mình. Những sản phẩm này không chỉ thân thiện với môi trường mà còn giúp cải tạo đất lâu dài, giữ cho vườn cà phê phát triển bền vững. Để đạt hiệu quả tốt nhất, bà con nên liên hệ với các đại lý nông nghiệp uy tín tại địa phương, chuyên gia AT để được tư vấn kỹ lưỡng và chọn đúng loại chế phẩm phù hợp với điều kiện vườn nhà mình.
Khi cành bị bệnh khô, bà con nên cắt bỏ hoàn toàn, tránh để lan sang cành khỏe. Cành bệnh sau khi cắt cần mang đi tiêu hủy xa khu vườn, không để mục tại gốc hoặc bón lại vườn vì có thể phát tán mầm bệnh.
Khô cành khô quả cà phê thường phát triển mạnh khi độ ẩm cao. Do đó, sau mỗi đợt mưa bà con nên dọn sạch lá rụng, cành gãy, đồng thời thoát nước nhanh cho vườn, không để úng đọng.
Cây sau khi bị khô cành khô quả cà phê thường suy yếu, cần được phục hồi. Bà con nên bón phân hữu cơ hoai mục, kết hợp với NPK và phân vi sinh. Có thể bổ sung thêm acid amin, humic để tăng cường dinh dưỡng và kích thích cây phục hồi nhanh chóng.
Tại huyện Cư M’gar, Đắk Lắk, anh Hòa – một nông dân trồng cà phê hơn 15 năm – chia sẻ rằng: “Tôi thấy cây nào có hiện tượng rụng quả non, cành khô dần thì cắt bỏ ngay. Sau đó dùng thuốc sinh học xịt định kỳ, kết hợp tưới nước và bón phân hợp lý, cây phục hồi khá tốt.”
Tương tự, bà con ở Di Linh (Lâm Đồng) và Ia Grai (Gia Lai) cũng có cách làm riêng. Bà Tâm ở Di Linh cho biết: “Tôi theo dõi thời tiết kỹ lắm. Trời hanh khô là tăng cường tưới, bón thêm phân hữu cơ và vi sinh để cây khỏe. Cây khỏe thì khô cành khô quả cà phê khó tấn công lắm.”
Khí hậu ẩm lạnh, sương mù kéo dài làm vườn không khô ráo, nấm bệnh dễ phát triển gây thối cành mang quả.
Việc điều trị bệnh khô cành khô quả cà phê không thể “một sớm một chiều”, mà cần thực hiện kiên trì theo từng giai đoạn. Thường sau khi phát hiện bệnh, bà con cần thực hiện xử lý trong khoảng 3–4 tuần đầu để hạn chế lây lan.
Tuy nhiên, để cây phục hồi hoàn toàn và không tái nhiễm, việc chăm sóc dinh dưỡng, tưới tiêu, bón phân hợp lý và phun thuốc định kỳ cần kéo dài trong suốt mùa vụ.
Đầu mùa mưa (tháng 4–6): khi cây đang phục hồi sau mùa khô, sức đề kháng yếu.
Cuối mùa mưa – đầu mùa khô (tháng 9–11): cây đang mang trái, thời tiết ẩm – khô thất thường làm cây dễ tổn thương.
Nếu năm nào mưa kéo dài hoặc hạn hán nghiêm trọng, nguy cơ phát bệnh rất cao.
Khô cành khô quả cà phê là bệnh hại nguy hiểm, nếu không phát hiện và xử lý kịp thời sẽ gây thiệt hại lớn đến năng suất và sức khỏe vườn cây. Qua những chia sẻ thực tế từ bà con Tây Nguyên và giải đáp từ chuyên gia, hy vọng bà con đã nắm rõ cách nhận biết, nguyên nhân và biện pháp phòng trừ hiệu quả. Chủ động phòng bệnh từ sớm, chăm sóc vườn đúng kỹ thuật chính là giải pháp bền vững giúp cây khỏe, trái sai, nâng cao thu nhập cho vụ mùa tiếp theo.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
