Tây Nguyên – vùng đất đỏ bazan trù phú, nơi những vườn cà phê xanh ngút ngàn đang ngày đêm nuôi sống hàng triệu nông hộ. Thế nhưng, cứ vào mùa mưa, “kẻ thù giấu mặt” mang tên nấm hồng cà phê lại âm thầm hoành hành, khiến không ít cành cà phê khô queo, lá héo úa, thậm chí cả vườn có nguy cơ trắng tay nếu không kịp thời xử lý.
Bệnh nấm hồng cà phê đang trở thành nỗi ám ảnh của nhiều nhà vườn, bởi mức độ lây lan nhanh và sức tàn phá lớn nếu chủ quan. Vậy làm sao để nhận biết sớm loại bệnh nguy hiểm này? Nguyên nhân do đâu? Và đâu là giải pháp phòng trị hiệu quả, tiết kiệm chi phí mà vẫn bảo vệ bền vững cho vườn cây?
Trong bài viết dưới đây, AT sẽ cùng bà con “vạch mặt” loại nấm bệnh đáng sợ này và chia sẻ cho nhau những kinh nghiệm thực tiễn phòng trừ hiệu quả từ chính nhà vườn Tây Nguyên.
Contents
Bệnh nấm hồng cà phê là một trong những loại bệnh hại phổ biến và nguy hiểm trên cây cà phê, do nấm Corticium salmonicolor gây ra, thường tấn công các bộ phận như cành non, nhánh tăm, đôi khi cả thân chính nếu cây bị tổn thương hoặc trồng quá dày.
Tại Đắk Lắk, năm 2024 ghi nhận hơn 65.000 ha cà phê bị nhiễm bệnh nấm hồng, trong đó có khoảng 8.200 ha bị nhiễm nặng, cành khô rụng lá gần như hoàn toàn, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt.
Tại Lâm Đồng, cũng ghi nhận trên 18.000 ha cà phê trong vụ 2023–2024 mắc phải bệnh nấm hồng, tập trung nhiều ở các vùng trồng cà phê truyền thống như Di Linh, Lâm Hà, Bảo Lộc. Những vườn già cỗi hoặc chăm sóc kém càng dễ bị tấn công mạnh hơn.
Tại Gia Lai, bệnh nấm hồng cà phê có xu hướng lan rộng ở các huyện như Chư Sê, Đắk Đoa và Ia Grai. Ước tính đến cuối năm 2023, có khoảng 21.500 ha cà phê tại tỉnh này xuất hiện bệnh, trong đó gần 4.000 ha ở mức nặng, cần xử lý khẩn cấp.
Những con số trên cho thấy bệnh nấm hồng cà phê không còn là tình trạng cục bộ, mà đã trở thành mối đe dọa lớn đối với sinh kế của hàng vạn hộ nông dân tại Tây Nguyên nếu không có giải pháp phòng trị kịp thời và triệt để.
Tại một số vườn khảo sát ở Đắk Lắk và Gia Lai, khi không được can thiệp sớm, tỷ lệ cành nhiễm bệnh tăng gấp 3–4 lần chỉ sau 10–14 ngày. Cụ thể, ở vườn thí điểm tại huyện Cư M’gar (Đắk Lắk), từ chỗ chỉ có 3 cây nhiễm nhẹ ban đầu, sau 2 tuần, số cây nhiễm tăng lên 18 cây – chiếm hơn 60% số cây trong lô.
Ngoài ra, do đặc tính bệnh thường phát triển ở vị trí giữa thân cành, nơi bị che khuất bởi tán lá, nên nhiều trường hợp bà con chỉ phát hiện khi bệnh đã ăn sâu, cành đã khô chết hoàn toàn.
Để trị được dứt điểm căn bệnh nấm hồng cà phê này, bà con cần phải hiểu rõ “địch thủ” của mình như thế nào, vì khi hiểu rõ từng dấu hiệu, biến chuyển của nó sẽ dễ dàng hơn rất nhiều để nắm bắt được cách diệt trừ. Bà con cần thường xuyên thăm vườn, đặc biệt là sau những ngày mưa hoặc có sương mù, để kiểm tra kỹ các cành và nhánh non.
Cành bị bệnh thường có vết màu hồng nhạt như lớp bụi phấn phủ bên ngoài. Khi quan sát kỹ, bà con sẽ thấy các sợi nấm và bào tử trắng li ti bám quanh vết bệnh, đặc biệt ở phần tiếp giáp giữa cành và thân cây.
Cành bị nhiễm nấm khiến lá bắt đầu héo nhẹ, sau đó chuyển vàng và rụng từng chiếc một. Tình trạng này lan dần theo hướng từ ngọn xuống gốc cành, làm cành trơ trụi lá chỉ trong vài ngày.
Nấm hồng cà phê không chỉ tấn công cành mà còn lan sang thân chính. Trên vỏ thân xuất hiện các đốm hồng nhạt hoặc xám, vết bệnh lan dọc theo thân theo chiều dài, tạo thành từng mảng gây hoại tử vỏ.
Bệnh khô cành làm cành chết khô đột ngột, không có lớp nấm hồng bao phủ. Trong khi đó, nấm hồng cà phê có dấu hiệu lớp nấm phấn hồng, quá trình héo lá và rụng diễn ra từ từ, dễ phân biệt nếu quan sát kỹ.
Thối rễ gây vàng lá toàn cây và cây chết nhanh, không có biểu hiện nấm trên cành. Trong khi đó, nấm hồng cà phê tập trung trên phần thân và cành trên cao, tiến triển chậm hơn và rõ dấu hiệu tại điểm nhiễm.
Đặc điểm nổi bật để nhận diện nấm hồng cà phê là lớp bào tử màu hồng nhạt phủ bên ngoài cành hoặc thân. Đây là dấu hiệu đặc trưng duy nhất, không có ở các bệnh khác nên bà con nên quan sát kỹ vào buổi sáng sớm hoặc sau mưa.
Bệnh bắt đầu từ một vài vết nhỏ trên cành, sau đó lan rộng thành đám lớn, bao phủ phần lớn cành. Nếu không xử lý, nấm tiếp tục lây sang cành khác, thân chính rồi xuống gốc, làm cây khô dần và giảm năng suất nghiêm trọng.
Nấm hồng cà phê phát triển mạnh vào mùa mưa, đặc biệt từ tháng 6 đến tháng 10. Đây là giai đoạn ẩm độ cao, ít nắng, rất thuận lợi cho bào tử nấm phát tán nhanh. Bà con nên thường xuyên kiểm tra vườn vào thời điểm này để xử lý sớm.
Nấm Corticium salmonicolor là thủ phạm chính gây nên nấm hồng cà phê. Chúng phát triển trên vỏ cành, đâm xuyên qua mô gỗ, gây hại hệ thống dẫn nước, làm cây héo và chết cành.
Khi gặp điều kiện thuận lợi, nấm sinh tơ màu hồng nhạt bao quanh cành. Sau đó tạo bào tử phát tán theo gió, mưa, tiếp tục xâm nhập vào các cành khác và gây hại nhanh chóng.
Nấm phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt, ít thông thoáng. Vườn cà phê không được cắt tỉa, có tán lá dày thường là nơi lý tưởng để nấm phát triển và lây lan rộng.
Thời tiết mưa nhiều, độ ẩm không khí cao trên 85% là điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển. Vào mùa mưa, bệnh thường bùng phát mạnh ở các vườn cà phê chưa được chăm sóc kỹ.
Những ngày mưa kéo dài làm không khí và đất luôn ẩm, thiếu ánh sáng chiếu xuyên tán cây. Điều này giúp nấm tồn tại lâu, dễ dàng xâm nhập qua vết thương hở trên cành non.
Canh tác thiếu khoa học như không cắt tỉa cành bị bệnh, không bón phân cân đối khiến cây yếu, giảm sức đề kháng. Từ đó, bệnh dễ bùng phát và khó dứt điểm.
Nếu bà con để cành bị bệnh tồn tại lâu, không tỉa bỏ sẽ là ổ nấm tiềm ẩn, phát tán sang cành khỏe. Cây không được chăm sóc đúng cách cũng khiến bệnh tiến triển nhanh hơn.
Một số giống cà phê không có khả năng kháng nấm hồng. Khi trồng đại trà mà không có biện pháp phòng bệnh phù hợp, nấm dễ xâm nhập, gây hại nặng, nhất là trong mùa mưa kéo dài.
Nấm tấn công vào vỏ cành, làm cản trở lưu thông dinh dưỡng. Cành nhiễm bệnh sẽ dần khô đi, lá vàng héo rồi rụng hàng loạt, khiến cây cà phê mất sức nghiêm trọng.
Cành bị nấm thường là cành mang trái, khi bị khô sẽ làm trái non rụng sớm, hoặc chín không đều. Hạt thu hoạch nhỏ, lép, giảm năng suất và giá trị thương phẩm.
Khi bệnh lan rộng, bà con phải cắt bỏ nhiều cành, phun thuốc nhiều lần. Việc này làm tăng chi phí đầu tư, mất công lao động và ảnh hưởng đến khả năng phục hồi của vườn cà phê.
Bà con nên thường xuyên cắt bỏ những cành tăm, cành già yếu hoặc mọc chen chúc trong tán. Nên thực hiện vào đầu mùa mưa hoặc cuối mùa khô để tránh lây lan mầm bệnh qua vết cắt.
Khi cắt tỉa, cần dùng dụng cụ sắc bén, đã khử trùng bằng cồn hoặc nước vôi để tránh mang mầm bệnh sang các cây khác. Sau khi cắt, nên quét vôi hoặc thuốc trừ nấm vào vết cắt để phòng ngừa xâm nhập của nấm hồng.
Cây cà phê khỏe mạnh sẽ có khả năng chống chịu tốt với nhiều loại bệnh, trong đó có nấm hồng. Bà con cần chú trọng đến việc bón phân đúng liều lượng, đúng thời điểm, cân đối giữa đạm, lân, kali và bổ sung vi lượng để giúp cây phát triển toàn diện.
Ngoài ra, vào thời điểm giao mùa – khi bệnh nấm hồng cà phê thường bùng phát mạnh – bà con nên tăng cường bổ sung phân hữu cơ hoai mục, phân chuồng đã ủ kỹ để cải tạo đất và tăng cường hệ vi sinh vật có lợi, giúp ức chế mầm bệnh.
Nấm hồng cà phê phát triển mạnh trong môi trường ẩm thấp, ít nắng và có nhiều tán cây che phủ. Vì vậy, giữ vườn luôn sạch cỏ dại, thoáng đãng, đặc biệt là giữa các hàng cà phê, sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ phát sinh bệnh. Đồng thời, không để lá rụng, cành gãy, vỏ cà phê mục… tồn đọng trong vườn vì đây là nơi trú ẩn lý tưởng của bào tử nấm.
Nên có hệ thống thoát nước tốt trong mùa mưa, tránh để đọng nước dưới gốc cà phê, kết hợp xới nhẹ đất để tăng độ thông thoáng cho rễ, từ đó nâng cao sức đề kháng cho cây.
Hiện nay, các chế phẩm sinh học có chứa nấm đối kháng Trichoderma spp. hoặc vi khuẩn Bacillus subtilis được sử dụng khá phổ biến để phòng trị nấm hồng. Những loại vi sinh này có khả năng cạnh tranh dinh dưỡng với nấm hồng, đồng thời tiết ra chất kháng sinh làm tiêu diệt mầm bệnh một cách tự nhiên.
Ngoài ra, chế phẩm sinh học cũng giúp cải tạo đất, tăng mật độ vi sinh vật có lợi, từ đó tạo ra môi trường đất “lành mạnh”, ít sâu bệnh.
Trong trường hợp áp lực dịch bệnh quá lớn, việc sử dụng thuốc hóa học là cần thiết để dập dịch nhanh. Tuy nhiên, bà con cần thực hiện theo hướng dẫn trên bao bì, tuyệt đối không pha đặc hơn để tránh gây cháy lá, rụng trái hoặc ảnh hưởng xấu đến môi trường đất.
Tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc, đúng cách) và đảm bảo thời gian cách ly theo khuyến cáo để không ảnh hưởng đến chất lượng cà phê và sức khỏe người tiêu dùng.
Sản phẩm sinh học chuyên gia AT khuyên dùng: AT Vaccino CAN – Trợ thủ đắc lực cho nhà vườn cà phê. Sản phẩm không chỉ giúp phòng ngừa mà còn giúp trị dứt điểm đến 90% bệnh nấm hồng cà phê.
Sau khi điều trị, việc cắt bỏ triệt để các cành đã nhiễm bệnh là bắt buộc để ngăn mầm bệnh lây lan trở lại. Cành bị cắt nên gom lại và tiêu hủy bằng cách đốt hoặc chôn lấp, không để lại trong vườn.
Lưu ý: Không nên dùng dao kéo cắt từ cây bệnh sang cây khỏe khi chưa được khử trùng, tránh lây nhiễm chéo. Đồng thời, vết cắt sau khi tỉa nên bôi vôi hoặc dung dịch thuốc phòng nấm để khử trùng.
Sau đợt chữa trị, bà con nên tiếp tục theo dõi vườn kỹ lưỡng trong vòng 2–3 tuần để đảm bảo bệnh không tái phát, và tiếp tục chăm bón để cây phục hồi nhanh.
Tại Đắk Lắk, anh H’Linh – một hộ nông dân lâu năm tại huyện Cư M’gar cho biết: “Trước đây, vườn cà phê nhà tôi thường bị khô cành vào đầu mùa mưa, tôi cứ nghĩ là do côn trùng cắn phá hoặc thiếu dinh dưỡng. Mãi đến khi được cán bộ nông nghiệp địa phương tư vấn mới biết là bệnh nấm hồng. Lúc phát hiện, một phần vườn đã bị lây lan khá nặng.”
Sau khi xác định đúng bệnh, anh đã mạnh dạn chặt bỏ các cành bị nhiễm nặng, đồng thời phun thuốc gốc Copper Hydroxide và Mancozeb luân phiên, kết hợp vệ sinh vườn, cắt tỉa cây thông thoáng. Nhờ phát hiện sớm và điều trị đúng cách, sau 2 tháng, vườn cà phê dần hồi phục và cho năng suất ổn định trở lại.
Tại Gia Lai, chị Hồng ở Chư Sê chia sẻ: “Tôi chọn cách dùng thuốc sinh học để phun định kỳ, nhất là vào đầu mùa mưa, phòng bệnh hơn chữa bệnh. Dùng thuốc hóa học chỉ khi nào thấy ổ bệnh bùng phát.” Nhờ áp dụng theo hướng dẫn kỹ thuật và kiên trì chăm sóc đúng quy trình, vườn cà phê của chị luôn xanh tốt, ít sâu bệnh.
Những kinh nghiệm này là minh chứng cho thấy việc chủ động, kiên trì phòng trị và áp dụng tổng hợp nhiều biện pháp luôn mang lại hiệu quả cao trong việc đối phó với nấm hồng cà phê.
Bà con thường chủ quan không phát hiện bệnh sớm, để nấm lan rộng mới xử lý nên mất rất nhiều thời gian và chi phí phòng trị.
Nhiều hộ không vệ sinh dụng cụ cắt tỉa, vô tình làm lây mầm bệnh từ cây này sang cây khác, vườn này sang vườn khác.
Cây trồng quá dày, không tỉa cành tạo tán nên vườn ẩm thấp, thiếu thông thoáng – môi trường thuận lợi để nấm phát triển.
Không để cây bị stress do thiếu nước, thiếu dinh dưỡng hoặc thoát nước kém trong mùa mưa.
Không sử dụng phân hóa học quá liều, dễ làm cây yếu, lá mỏng – tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
Không để tàn dư bệnh hại rơi rụng trong vườn, cần thu gom, đốt bỏ ngay sau khi cắt tỉa.
Từ thực tế cho thấy, bà con cần có cái nhìn chủ động hơn trong phòng trừ nấm hồng cà phê – đừng đợi đến khi cành khô, lá rụng mới đi tìm thuốc. Bệnh này có thể phòng ngừa rất hiệu quả nếu bà con thực hiện đúng cách ngay từ đầu.
Tây Nguyên có khí hậu ẩm, mưa nhiều vào mùa mưa, đây là điều kiện lý tưởng để nấm hồng phát triển. Ngoài ra, những vườn rậm rạp, ít cắt tỉa, thoát nước kém cũng tạo môi trường thuận lợi cho bệnh lây lan nhanh chóng.
Bệnh nấm hồng thường xuất hiện đầu tiên ở những cành già, khuất sáng. Dấu hiệu nhận biết sớm gồm:
Nếu bà con quan sát kỹ và kiểm tra định kỳ, nhất là vào đầu mùa mưa, có thể phát hiện bệnh từ khi mới chớm – lúc này trị bệnh sẽ dễ hơn nhiều.
Thời gian trị dứt điểm tùy thuộc vào mức độ nặng nhẹ và cách bà con xử lý. Nếu phát hiện sớm và xử lý ngay:
Quan trọng nhất vẫn là phát hiện sớm, dùng thuốc đúng loại – đúng lúc – đúng cách.
Bà con hoàn toàn có thể kết hợp sản phẩm trị bệnh của AT với phân bón hữu cơ. Việc kết hợp sẽ giúp tăng hiệu quả phòng trị bệnh: Sản phẩm của AT giúp diệt nấm gây bệnh, còn phân bón hữu cơ hỗ trợ cây phục hồi, tăng sức đề kháng tự nhiên.
Bệnh nấm hồng cà phê là mối đe dọa âm thầm nhưng gây tổn thất nặng nề nếu bà con chủ quan. Tuy nhiên, nếu bà con chủ động theo dõi vườn thường xuyên, kịp thời cắt bỏ cành nhiễm bệnh, giữ vườn thông thoáng, bón phân cân đối và áp dụng thuốc phòng trị đúng cách – thì bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát.
AT khuyên bà con nên ưu tiên phòng bệnh hơn là chữa bệnh. Đừng đợi đến khi cành khô, lá rụng rồi mới xử lý – lúc đó vừa tốn công, tốn của, vừa mất năng suất. Hãy giữ cho vườn cà phê luôn khỏe mạnh từ gốc, bởi một cây khỏe là cây ít sâu bệnh, cho năng suất cao và chất lượng hạt tốt hơn.
Nếu bà con cần tư vấn cụ thể về cách xử lý nấm hồng cà phê, đừng ngần ngại liên hệ với kỹ sư nông nghiệp AT, chúng tôi luôn sẵn lòng giải đáp tất cả thắc mắc của bà con về bệnh hại này, giúp bà con trị bệnh nấm hồng hiệu quả và dứt điểm. Chúc bà con Tây Nguyên luôn có những mùa cà phê trĩu quả, vườn xanh khỏe mạnh!
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
