Ở khu vực Tây Nguyên, sầu riêng được xem là “cây làm giàu” của nhiều nông hộ. Tuy nhiên, những năm gần đây, bà con đang phải đối mặt với một mối lo ngày càng lớn – rầy phấn trắng hại sầu riêng. Loài côn trùng nhỏ bé này xuất hiện dày đặc, bám vào mặt dưới lá, cành non và cả chùm hoa, gây hại nghiêm trọng đến sự sinh trưởng của cây.
Chỉ trong thời gian ngắn, cả vườn cây có thể bị xâm nhiễm, khiến cây suy yếu, giảm khả năng ra hoa đậu trái, năng suất giảm mạnh. Đây chính là nguyên nhân khiến nhiều bà con Tây Nguyên rơi vào tình cảnh “mất mùa ngay trước mắt”.
Để bảo vệ vườn sầu riêng, bà con cần biết cách nhận diện chính xác rầy phấn trắng, hiểu rõ đặc điểm gây hại. Đồng thời, việc áp dụng các biện pháp phòng trị rầy phấn trắng hại sầu riêng đúng thời điểm, đúng kỹ thuật.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ mang đến cho bà con cái nhìn đầy đủ và chi tiết nhất: từ dấu hiệu nhận biết, mức độ nguy hiểm, cho đến các giải pháp phòng trừ tổng hợp, dễ áp dụng trong thực tế sản xuất tại Tây Nguyên.
Contents
Rầy phấn trắng (thường thuộc họ Aleyrodidae) là một loài côn trùng chích hút, cơ thể nhỏ chỉ từ 1–2 mm, có màu trắng ngà, trên cánh phủ một lớp bột phấn mịn trông như bụi bông. Đây chính là lý do bà con thường gọi chúng là “rầy phấn trắng”.
Loài này có vòng đời ngắn, chỉ khoảng 20–30 ngày, nhưng khả năng sinh sản lại cực kỳ mạnh mẽ. Mỗi con cái có thể đẻ từ 150–200 trứng, bám thành từng cụm ở mặt dưới lá non. Trứng nở sau 5–7 ngày, ấu trùng bám chặt vào lá, hút nhựa và phát triển qua nhiều giai đoạn (ấu trùng, nhộng, rầy trưởng thành).
Điểm nguy hiểm ở rầy phấn trắng là chúng không chỉ hút nhựa khiến cây suy kiệt, mà còn là môi giới truyền nhiều loại virus gây bệnh cho cây trồng. Với sầu riêng, rầy phấn trắng tập trung nhiều ở chồi non, hoa và quả non, làm rụng hoa hàng loạt, giảm tỷ lệ đậu trái, khiến trái méo mó, chất lượng kém.
Tây Nguyên với khí hậu đặc trưng nhiệt đới gió mùa, mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, xen kẽ những giai đoạn nắng ẩm liên tục. Đây là điều kiện cực kỳ thuận lợi để rầy phấn trắng phát triển và lây lan nhanh chóng.
Một nguyên nhân khác là tập quán canh tác: nhiều vườn sầu riêng ở Tây Nguyên được trồng xen canh với cà phê, hồ tiêu hoặc cây ăn quả khác. Điều này tạo môi trường đa dạng cho rầy phấn trắng sinh sống quanh năm, dễ dàng di chuyển từ cây ký chủ phụ sang cây sầu riêng.
Bên cạnh đó, sự sử dụng thuốc bảo vệ thực vật chưa hợp lý cũng góp phần làm rầy phấn trắng kháng thuốc nhanh. Nhiều hộ nông dân có thói quen phun thuốc hóa học liên tục, không luân phiên hoạt chất, dẫn đến tình trạng rầy ngày càng khó trị.
Anh Nguyễn Văn Bảy – một hộ trồng sầu riêng ở huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk – chia sẻ:
“Vườn sầu riêng nhà tôi hơn 3 ha, năm 2022 chỉ mất vài cây bị rầy phấn trắng, nhưng sang 2023 thì lây lan nhanh quá. Lúc đầu tôi cứ tưởng chỉ vài con, ai ngờ mấy tuần sau cả vườn lá non bị phủ trắng. Cây ra hoa nhưng hoa rụng gần hết, vụ đó năng suất giảm gần 40%. Tôi phải thuê người phun thuốc nhiều lần, chi phí tăng mà hiệu quả không cao.”
Rầy phấn trắng thường tập trung chủ yếu ở lá non, chồi non, cuống hoa và quả non. Khi mới xuất hiện, bà con sẽ thấy mặt dưới lá có một lớp bụi trắng li ti, giống như phủ bột phấn. Lá non bị chích hút thường có biểu hiện vàng úa, xoăn lại hoặc biến dạng.
Ở giai đoạn ra hoa, rầy phấn trắng bám dày đặc vào cuống hoa, hút nhựa khiến hoa rụng hàng loạt, giảm khả năng đậu trái. Trên quả non, chúng làm quả chậm lớn, da sần sùi, dễ rụng sớm. Nếu mật số rầy cao, cả vườn sầu riêng có thể bị phủ trắng, cây suy kiệt nhanh chóng.
Ngoài ra, chất dịch mật do rầy tiết ra còn tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, phủ một lớp đen trên lá, làm cản trở quá trình quang hợp, giảm sức sống của cây.
Trong vườn sầu riêng, ngoài rầy phấn trắng còn có nhiều loại côn trùng khác như rệp sáp, rệp muội, bọ trĩ, nhện đỏ. Tuy nhiên, bà con có thể phân biệt khá dễ:
Nhờ quan sát kỹ hình dạng và hành vi, bà con có thể nhận biết chính xác rầy phấn trắng để áp dụng biện pháp phòng trị phù hợp, tránh nhầm lẫn dẫn đến xử lý sai.
Rầy phấn trắng có vòng đời ngắn nhưng trải qua nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn lại để lại dấu hiệu đặc trưng:
Bà con cần chú ý kiểm tra kỹ ở mặt dưới lá non – nơi tập trung mật số trứng và ấu trùng nhiều nhất.
Nhiều hộ trồng sầu riêng ở Đắk Lắk, Đắk Nông chia sẻ kinh nghiệm thực tế:
Một số bà con còn cho biết: “Chỉ cần đi một vòng vườn, thấy lớp bụi trắng li ti bay lên khi chạm vào lá, chắc chắn đó là rầy phấn trắng.” Đây là cách nhận biết nhanh, trực quan nhất.
Khí hậu Tây Nguyên với đặc trưng nắng nóng xen kẽ mưa ẩm là điều kiện lý tưởng để rầy phấn trắng phát triển. Đặc biệt:
Chính vì thế, Tây Nguyên trở thành vùng bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Rầy phấn trắng sinh sản rất nhanh, mỗi con cái có thể đẻ tới 150–200 trứng/lứa, nhiều lứa trong năm. Chúng phát tán nhờ gió, mưa và sự di chuyển của con người.
Một vườn chỉ cần vài cây bị nhiễm, sau 2–3 tuần có thể lan khắp cả khu vườn nếu không kiểm soát. Ngoài ra, việc sử dụng cây giống mang sẵn rầy phấn trắng cũng là nguồn lây lan nguy hiểm.
Thực tế, nhiều vườn sầu riêng tại Đắk Mil (Đắk Nông) từng bị thiệt hại tới 40% sản lượng chỉ trong một mùa do không phát hiện và xử lý kịp. Nếu để mật số rầy tăng cao:
Điều này cho thấy, rầy phấn trắng không chỉ là dịch hại thông thường mà có thể trở thành mối đe dọa lớn cho ngành sầu riêng Tây Nguyên nếu bà con chủ quan.
Việc phòng trị rầy phấn trắng hại sầu riêng ở Tây Nguyên cần được thực hiện tổng hợp, liên tục và đồng bộ. Bởi lẽ loài dịch hại này có tốc độ sinh sản nhanh, dễ kháng thuốc nếu xử lý sai cách. Dưới đây là những nhóm biện pháp quan trọng bà con cần nắm vững.
Một vườn sầu riêng sạch sẽ, thông thoáng chính là lá chắn tự nhiên ngăn rầy phấn trắng phát triển. Bà con cần:
Thực tế tại nhiều vườn ở Đắk Lắk cho thấy, chỉ cần tỉa cành định kỳ 2–3 lần/năm, mật số rầy phấn trắng đã giảm tới 30–40% so với vườn rậm rạp.
Rầy phấn trắng không chỉ ký sinh trên sầu riêng mà còn trên nhiều loại cây khác như xoài, bơ, điều. Nếu trong cùng khu vườn trồng xen quá nhiều cây ký chủ, rầy dễ dàng lây lan quanh năm.
Do đó, bà con nên:
Đây là giải pháp bền vững, ít tốn chi phí và có hiệu quả lâu dài.
Khi mật số rầy tăng cao, việc sử dụng thuốc hóa học là cần thiết để nhanh chóng hạ mật số. Tuy nhiên, bà con cần lưu ý:
Thực tế cho thấy, bà con Đắk Nông từng bị mất 1/3 sản lượng chỉ vì phun thuốc sai thời điểm – giữa trưa nắng, khiến thuốc bay hơi nhanh, không diệt được rầy.
Rầy phấn trắng có khả năng kháng thuốc rất nhanh. Nếu bà con sử dụng một loại thuốc liên tục trong nhiều vụ, hiệu quả sẽ giảm đáng kể.
Nguyên tắc cần áp dụng:
Trong tự nhiên, có nhiều loài thiên địch của rầy phấn trắng như:
Việc bảo tồn và phát triển thiên địch bằng cách hạn chế lạm dụng thuốc hóa học, trồng cây tạo nơi trú ngụ sẽ giúp cân bằng sinh thái, giảm áp lực dịch hại.
Hiện nay, nhiều chế phẩm sinh học từ vi sinh vật và thảo mộc có khả năng khống chế rầy phấn trắng hiệu quả như:
Các chế phẩm này an toàn, không gây hại đến thiên địch và sức khỏe con người.
Chính vì thế, ngày càng nhiều nông hộ Tây Nguyên ưu tiên sử dụng chế phẩm sinh học trong quy trình quản lý rầy phấn trắng.
Một trong những chế phẩm sinh học được đánh giá cao hiện nay là Mebe Bt – sản phẩm chứa vi khuẩn Bacillus thuringiensis (Bt). Đây là loại vi khuẩn có khả năng tạo tinh thể độc tố, khi rầy và sâu hại ăn phải sẽ ngừng ăn, chết sau vài ngày.
Thực tế tại Gia Lai, nhiều vườn sầu riêng áp dụng Mebe Bt xen kẽ với thiên địch đã giảm mật số rầy phấn trắng tới 60–70% chỉ sau 3 tuần, đồng thời giữ được môi trường canh tác bền vững.
Trước tiên, nông dân cần thường xuyên thăm vườn để phát hiện rầy từ giai đoạn sớm, đặc biệt là khi cây ra lộc non hoặc ra hoa. Nếu phát hiện rầy xuất hiện với mật độ thấp, có thể áp dụng biện pháp cơ giới như tỉa cành, vệ sinh vườn, cắt bỏ cành quá rậm rạp để giảm nơi trú ẩn.
Ngoài ra, khuyến khích tạo môi trường cân bằng sinh thái bằng cách trồng xen cây che phủ đất, hạn chế cỏ dại nhưng vẫn giữ được độ ẩm và thu hút thiên địch như bọ rùa, nhện bắt mồi.
Trong giai đoạn mật độ rầy phấn trắng hại sầu riêng bùng phát cao, bà con có thể kết hợp sử dụng chế phẩm sinh học, những loại nấm ký sinh đã được nghiên cứu có hiệu quả trong việc làm giảm quần thể rầy phấn trắng. Nếu buộc phải dùng thuốc hóa học, cần luân phiên hoạt chất, tránh lạm dụng một loại để hạn chế tình trạng kháng thuốc.
Như vậy, IPM không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất, bảo vệ năng suất trái mà còn giữ được độ an toàn và giá trị thương phẩm của sầu riêng Tây Nguyên khi xuất khẩu.
Theo chuyên gia AT, rầy phấn trắng nếu bùng phát mạnh có thể làm cây suy yếu do mất nhựa liên tục, giảm khả năng quang hợp. Nếu không được kiểm soát, cây dễ bị còi cọc, giảm năng suất 2–3 vụ liên tiếp. Tuy nhiên, nếu quản lý kịp thời và đúng cách, cây hoàn toàn có thể hồi phục.
Bao trái là biện pháp hiệu quả, vừa ngăn rầy phấn trắng, vừa hạn chế sâu bệnh khác và giúp trái đẹp hơn. Tuy nhiên, chuyên gia khuyến cáo chỉ nên bao khi trái đã đạt kích thước 1,5–2 kg để không ảnh hưởng đến quá trình phát triển. Ngoài ra, bao cần dùng loại vật liệu thoáng khí, tránh ẩm mốc.
Có. Rầy phấn trắng là tác nhân trung gian truyền một số loại virus và có thể tạo điều kiện cho nấm bồ hóng (Capnodium sp.) phát triển do chất mật ngọt mà chúng tiết ra. Lớp nấm đen này bám trên lá làm giảm quang hợp, ảnh hưởng đến chất lượng và năng suất. Đây là lý do vì sao bà con cần xử lý rầy phấn trắng ngay từ đầu, tránh để mật độ cao.
Rầy phấn trắng hại sầu riêng ở Tây Nguyên là thách thức lớn đối với bà con nông dân. Để bảo vệ vườn cây, cần cách nhận biết chính xác rầy phấn trắng, theo dõi tốc độ lây lan của chúng và áp dụng kịp thời các biện pháp phòng trị rầy phấn trắng hại sầu riêng.
Khi kết hợp giữa biện pháp canh tác, sinh học và hóa học một cách khoa học, bà con sẽ kiểm soát được dịch hại, nâng cao năng suất và chất lượng trái sầu riêng bền vững.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
