Tại khu vực Tây Bắc, đặc biệt là các tỉnh như Sơn La, Điện Biên, Lai Châu – nơi cà phê đang dần khẳng định vị thế là cây trồng chủ lực. Khi hàng trăm vụ mùa nối tiếp nhau bội thu, bà con trồng cà phê như “mở hội trong lòng” vì cây trái sai trĩu nặng, vườn trồng xanh tốt.
Tuy nhiên, suốt mấy năm trở lại đây dịch bệnh nấm hồng cà phê đang trở thành nỗi lo lớn của nhiều nhà vườn. Đây là loại bệnh nguy hiểm, khiến cây khô cành, giảm năng suất nghiêm trọng, chi phí canh tác đối lên rất cao, khiến bà con Tây Bắc đứng ngồi không yên vì sự tái phát dai dẳng, các nông hộ đều loay hoay đi tìm cách thức xử lý.
Trong bài viết này, AT sẽ giúp bà con tìm hiểu chi tiết về nấm hồng cà phê – từ dấu hiệu nhận biết đến nguyên nhân phát sinh và các biện pháp đặc trị hiệu quả, phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của khu vực Tây Bắc.
Contents
Nấm hồng cà phê là một trong những bệnh hại phổ biến và nguy hiểm nhất trên cây cà phê, do nấm Erythricium salmonicolor gây ra. Loại nấm này thường phát triển và ký sinh trên cành cây, tạo thành lớp tơ nấm màu hồng nhạt, làm cành bị khô, lá héo và quả rụng sớm.
Trong vài năm trở lại đây, bệnh nấm hồng cà phê đang có chiều hướng gia tăng rõ rệt tại các tỉnh trồng cà phê lớn ở khu vực Tây Bắc như Sơn La, Điện Biên, Lai Châu và một phần Lào Cai.
Theo thống kê của Sở NN&PTNT tỉnh Sơn La, chỉ riêng trong vụ mùa 2024, đã có trên 1.200 ha cà phê bị nhiễm bệnh nấm hồng, chiếm khoảng 15% tổng diện tích trồng cà phê toàn tỉnh. Trong đó, huyện Mai Sơn và Thuận Châu là hai địa bàn bị ảnh hưởng nặng nhất.
Tại Điện Biên, Trung tâm Khuyến nông tỉnh cũng ghi nhận hơn 500 ha cà phê ở huyện Mường Ảng và Tủa Chùa xuất hiện nấm hồng trên diện rộng. Điều đáng lo ngại là nhiều diện tích đã bị bệnh xâm nhiễm liên tục qua các vụ, dẫn tới tình trạng cây cà phê bị suy kiệt, cành chính chết dần, không cho thu hoạch.
Điều này cho thấy bệnh nấm hồng đang trở thành một vấn đề nhức nhối đối với ngành cà phê Tây Bắc, không chỉ gây tổn thất kinh tế mà còn đe dọa đến chất lượng và thương hiệu cà phê khu vực.
Mùa mưa tại Tây Bắc thường bắt đầu từ tháng 5 và kéo dài đến hết tháng 9, thậm chí có năm mưa dai dẳng đến tháng 10. Đây là điều kiện lý tưởng để nấm hồng cà phê phát triển và lây lan mạnh. Tán cây ẩm ướt liên tục, cộng với việc cắt tỉa không đúng kỹ thuật, khiến nấm bệnh dễ xâm nhập và phát tán trên diện rộng.
Tại nhiều vườn cà phê ở Sơn La, bà con ghi nhận rằng bệnh thường xuất hiện rải rác từ tháng 5, sau đó lan nhanh vào tháng 6–7 – thời điểm có lượng mưa cao và độ ẩm trên 85%. Những ngày mưa dầm, không có nắng làm khô tán lá đã tạo điều kiện thuận lợi cho nấm hồng cà phê phát triển dữ dội.
Ngoài mưa kéo dài, Tây Bắc còn có đặc điểm khí hậu khá mát mẻ, đặc biệt là vào sáng sớm và ban đêm, khi nhiệt độ có thể xuống dưới 20°C. Nhiệt độ thấp kết hợp với độ ẩm không khí cao khiến nấm hồng cà phê phát triển mạnh mẽ hơn bình thường. Đây là yếu tố mà các vùng cà phê Tây Nguyên – vốn nóng ẩm – ít gặp phải, nên bệnh nấm hồng ở Tây Bắc có xu hướng nặng hơn, khó kiểm soát hơn nếu không xử lý kịp thời.
Nấm hồng cà phê xuất hiện sẽ tấn công vào các cành mang quả, hút dinh dưỡng và làm chết từng đoạn cành. Lá trên cành nhiễm bệnh sẽ vàng úa, rụng sớm. Quả cũng teo tóp hoặc rụng trước khi chín. Những vườn bị nhiễm nặng có thể mất đến 30–50% sản lượng, đặc biệt là ở giai đoạn gần thu hoạch.
Tại huyện Mường Ảng (Điện Biên), theo chia sẻ của một số hộ trồng cà phê, vụ mùa 2024 vừa qua, năng suất giảm từ 2,5 tấn/ha xuống còn dưới 1,7 tấn/ha do bệnh nấm hồng hoành hành. Đó là chưa kể đến chất lượng quả không đồng đều, nhiều trái lép, không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.
Bệnh nấm hồng cà phê có thể lan từ cành này sang cành khác rất nhanh, đặc biệt khi gặp thời tiết mưa ẩm và gió mạnh. Các bào tử nấm dễ dàng theo nước mưa, gió hoặc công cụ chăm sóc cây mà lây lan ra toàn vườn.
Điển hình là xã Tà Hộc, huyện Mai Sơn (Sơn La), chỉ trong vòng 1 tháng mùa mưa, một vườn cà phê 2 ha đã bị bệnh lây lan từ vài cây đến hơn 60% diện tích. Việc không phát hiện sớm, kết hợp cùng điều kiện thời tiết bất lợi đã khiến người trồng phải chặt bỏ hàng loạt cành chính để cứu cây.
Cà phê là cây lâu năm, chu kỳ sinh trưởng kéo dài. Khi bị bệnh nấm hồng cà phê tấn công vào các cành chính hoặc cành tăm, cây sẽ mất dần khả năng quang hợp, phục hồi chậm, ảnh hưởng đến đợt ra hoa, đậu trái của năm sau. Nếu không xử lý triệt để, cây sẽ còi cọc, lặp lại vòng luẩn quẩn bệnh – tái phát, khiến chu kỳ sinh trưởng bị lệch, sản lượng không ổn định.
Đặc biệt, một số giống cà phê mới trồng ở Tây Bắc vốn đã thích nghi kém với khí hậu mưa ẩm, nên khi gặp nấm hồng thường phục hồi kém, sinh trưởng chậm.
Việc phát hiện và điều trị bệnh nấm hồng cà phê cần nhiều công đoạn: cắt tỉa cành bệnh, tiêu hủy đúng cách, phun thuốc phòng trị định kỳ, sử dụng phân hữu cơ để tăng sức đề kháng cho cây… Tất cả đều khiến chi phí chăm sóc vườn tăng cao.
Theo tính toán của một số hộ nông dân ở Than Uyên (Lai Châu), chi phí tăng thêm do phòng trị nấm hồng cà phê có thể lên đến 3–5 triệu đồng/ha/vụ – bao gồm tiền công lao động, thuốc trị nấm và phân bón bổ sung. Với các hộ sản xuất nhỏ, đây là khoản chi phí không nhỏ, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của cả vụ cà phê.
Bệnh nấm hồng cà phê là mối nguy hiểm “âm thầm” nhưng để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Với đặc điểm khí hậu ẩm mát, nhiều sương và mưa kéo dài như ở Tây Bắc, bệnh này càng dễ bùng phát nhanh chóng. Do đó, việc nhận biết bệnh sớm ngay từ những dấu hiệu đầu tiên là yếu tố then chốt giúp bà con cứu vườn cà phê khỏi nguy cơ mất trắng.
Dấu hiệu đầu tiên dễ thấy nhất là lớp mốc màu hồng nhạt xuất hiện trên vỏ cành.
Chị Lò Thị Hà (xã Chiềng Pằn, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La) chia sẻ:
“Tôi thấy mấy cành cà phê tự nhiên héo rồi giòn gãy. Tưởng là khô cành do thiếu nước. Nhưng nhìn kỹ thì thấy một lớp mốc hồng nhạt, y như bụi phấn bám quanh. Hỏi cán bộ nông nghiệp xã thì biết là bị nấm hồng cà phê, may mà cắt bỏ kịp lúc, chứ để vài tuần là lan sang cây bên cạnh luôn.”
Anh Quàng Văn Tú (Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên) cho biết:
“Năm ngoái nhà tôi mất 3 sào cà phê vì chủ quan. Ban đầu chỉ vài cành có đốm hồng, tưởng không đáng kể, ai ngờ mấy trận mưa đầu mùa là bệnh lây gần hết vườn. Sau này tôi mới biết, chỉ cần thấy lớp mốc hồng nhỏ là phải cắt bỏ ngay và phun thuốc kịp lúc.”
Để phòng trừ hiệu quả bệnh nấm hồng cà phê, bà con cần hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh. Tại vùng Tây Bắc, bệnh nấm hồng thường bùng phát mạnh vào mùa mưa và có xu hướng lan nhanh nếu điều kiện canh tác, khí hậu và đất đai không phù hợp. Dưới đây là những nguyên nhân nổi bật:
Loại nấm này thường cư trú trên lớp vỏ cây, đặc biệt là ở những cành già, cành có vết thương hoặc nơi cây bị suy yếu. Sợi nấm có màu hồng nhạt hoặc cam nhạt, bám loang lổ như mảng mốc mịn trên vỏ cành – đặc điểm này rất dễ nhận biết bằng mắt thường.
Sau khi xâm nhập vào vỏ cây, nấm lan dọc theo thân hoặc vòng quanh cành. Chúng phá hủy tế bào biểu bì, làm cho mạch dẫn nước và dinh dưỡng bị tắc nghẽn. Hậu quả là cành bị khô héo, lá úa vàng và rụng dần. Nếu không được xử lý kịp thời, nấm sẽ tiếp tục lan sang các cành khỏe khác, thậm chí khiến cây chết dần từng phần.
Tây Bắc có mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, độ ẩm không khí thường xuyên trên 80%. Đây là điều kiện lý tưởng để nấm phát triển nhanh chóng. Khi mưa kéo dài, lớp vỏ cây bị ẩm ướt liên tục, tạo điều kiện cho bào tử nấm sinh sôi và lan rộng.
Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm ở vùng cao Tây Bắc cũng là yếu tố kích thích sự phát triển của nấm bệnh. Cây cà phê bị “sốc nhiệt” khiến sức đề kháng suy giảm, tạo cơ hội cho nấm xâm nhập dễ dàng hơn.
Nhiều bà con trồng cà phê với mật độ quá dày, không đảm bảo khoảng cách tối thiểu giữa các cây. Khi cây mọc chen chúc, không khí khó lưu thông, độ ẩm dễ tích tụ quanh tán lá và thân cây – tạo điều kiện cho nấm sinh trưởng mạnh.
Nếu không thường xuyên tỉa cành, vườn cà phê sẽ trở nên rậm rạp. Khi đó, ánh sáng khó xuyên qua, khiến bên trong cây luôn ẩm thấp. Đây là môi trường lý tưởng cho nấm hồng cà phê phát triển âm thầm. Ngoài ra, việc để cành sát mặt đất cũng tạo điều kiện cho nấm từ đất bắn lên lây nhiễm khi gặp mưa lớn.
Nhiều vườn cà phê lâu năm không được cải tạo đất, khiến đất ngày càng chua và cứng. Đất thiếu phân hữu cơ làm giảm độ tơi xốp, khả năng giữ ẩm và dưỡng chất. Khi đất suy kiệt, cây yếu đi, dễ bị bệnh xâm nhập.
Một trong những yếu tố tự nhiên giúp cây cà phê chống lại bệnh là hệ vi sinh vật có lợi trong đất. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc hóa học lâu dài làm mất cân bằng hệ sinh thái đất, tiêu diệt cả vi sinh vật có lợi. Khi đó, nấm bệnh dễ dàng chiếm ưu thế và gây hại mạnh hơn.
Khi cây cà phê chưa mắc bệnh, việc phòng ngừa đúng cách sẽ giúp bà con tránh được những thiệt hại nặng nề về năng suất và chất lượng. Dưới đây là những biện pháp đơn giản nhưng vô cùng hiệu quả:
Một trong những nguyên nhân khiến bệnh nấm hồng phát triển mạnh là do vườn quá rậm rạp, không có ánh sáng xuyên vào. Bà con nên thường xuyên tỉa cành, tạo tán hợp lý để ánh nắng và gió có thể luân chuyển dễ dàng. Điều này giúp giảm độ ẩm trên cây, khiến nấm không có điều kiện phát triển.
Khi phát hiện các cành bị nhiễm nấm hồng (thường có lớp phấn hồng ở vỏ), bà con cần cắt bỏ ngay và đem đi đốt hoặc chôn sâu, tuyệt đối không để trong vườn. Việc dọn sạch sẽ giúp ngăn ngừa mầm bệnh lây lan sang cây khỏe.
Thay vì chỉ bón phân hóa học, bà con nên bổ sung thêm phân chuồng hoai mục, phân hữu cơ vi sinh để cải tạo đất và tăng sức đề kháng cho cây. Khi cây khỏe, sẽ chống chịu tốt hơn với các loại bệnh, trong đó có nấm hồng cà phê.
Ngoài biện pháp canh tác, bà con có thể chủ động phun phòng bằng các chế phẩm sinh học chứa vi sinh vật đối kháng như Trichoderma. Những chế phẩm này giúp ức chế nấm hồng phát triển, đồng thời an toàn cho người dùng và thân thiện với môi trường, không làm ảnh hưởng đến thiên địch trong vườn.
Khi nấm hồng cà phê đã xuất hiện, việc xử lý đúng cách sẽ giúp hạn chế lây lan và phục hồi cây bị hại. Dưới đây là cách trị bệnh nấm hồng cà phê mà bà con có thể áp dụng:
Trong trường hợp bệnh nấm hồng cà phê đã lan rộng và gây hại nặng, việc dùng thuốc hóa học là cần thiết để xử lý nhanh chóng. Một số hoạt chất thường được dùng như: Hexaconazole, Validamycin, Propiconazole,… Đây là những hoạt chất có khả năng ức chế mạnh nấm gây bệnh.
Để đạt hiệu quả cao và tránh gây hại, bà con cần tuân thủ đúng theo nguyên tắc:
Dù mang lại hiệu quả nhanh, nhưng thuốc hóa học cũng có nhiều mặt hạn chế:
Sản phẩm sinh học chuyên gia AT khuyên dùng: AT Vaccino CAN – Trợ thủ đắc lực cho nhà vườn cà phê. Sản phẩm không chỉ giúp phòng ngừa mà còn giúp trị dứt điểm đến 90% bệnh nấm hồng cà phê.
Chai 100ml sử dụng hòa với 40–80 lít nước.
Phun và tưới (ướt đẫm tán lá và vùng dưới tán cây) định kỳ 15–30 ngày/lần để phòng bệnh hại.
Trị bệnh phun 2–3 lần liên tiếp cách nhau 3–5 ngày/lần.
An toàn tuyệt đối: An toàn cho người phun, cho môi trường và không gây hại cho các sinh vật có ích.
Nông sản sạch: Sản phẩm cà phê thu hoạch không có tồn dư hóa chất, đáp ứng các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ.
Hiệu quả bền vững: Không chỉ trị bệnh, sản phẩm còn giúp cải tạo đất, tăng sức đề kháng tự nhiên cho cây, giúp cây khỏe mạnh lâu dài.
Ngay sau khi cây đã ổn định, bà con nên tiến hành tỉa bỏ các cành đã bị khô, nhiễm bệnh nặng không thể phục hồi. Đồng thời gom và tiêu hủy triệt để lá, cành rụng dưới gốc – đây chính là nguồn lây lan mầm bệnh nếu để tồn đọng lâu dài.
Ưu tiên các loại phân hữu cơ hoai mục kết hợp với phân vi sinh giúp tái tạo hệ rễ, cung cấp dưỡng chất cân đối. Ngoài ra, bổ sung thêm các vi lượng như Bo, Kẽm, Canxi sẽ giúp tăng sức đề kháng cho cây.
Đặc biệt ở Tây Bắc vào mùa mưa, nếu vườn bị úng hoặc ẩm độ cao kéo dài thì bệnh nấm hồng cà phê rất dễ tái phát. Bà con cần chú ý đào mương thoát nước, vun gốc cho thông thoáng.
Anh Hoàng Văn Nghị, một hộ trồng cà phê ở huyện Mường Ảng (Điện Biên), chia sẻ:
“Trước đây tôi cứ tưởng cành khô do thiếu nước, không ngờ là nấm hồng cà phê. Sau vụ mùa thất bát, tôi mới học cách quan sát vỏ cành – thấy có lớp mốc hồng mịn thì biết là bệnh. Từ đó, mỗi tuần tôi đều đi kiểm tra vườn, phát hiện sớm, xử lý sớm nên vườn không bị lây lan.”
Anh Trần Văn Huy ở Thuận Châu (Sơn La) cho biết:
“Lúc đầu tôi cũng hoài nghi, nhưng dùng thử chế phẩm AT Vaccino CAN thì thấy rõ: 7–10 ngày sau phun, mốc hồng khô lại, cây hồi phục dần. Điều tôi ưng nhất là không gây nóng cây, không làm cháy lá, nên rất phù hợp với vườn cà phê ở Tây Bắc.”
Trả lời: Có. Những vườn ở địa hình dốc, thoát nước kém, trồng quá dày, thiếu ánh sáng, là điều kiện thuận lợi để nấm hồng cà phê phát triển mạnh. Bà con nên:
Trả lời: Có thể do nguồn nấm còn tồn lưu từ vụ trước hoặc dụng cụ tỉa cành không được khử trùng kỹ, lây lan sang cành khác. Ngoài ra, nếu không kết hợp xử lý bằng thuốc đặc trị thì bệnh sẽ tái phát sau mưa lớn.
Tại khu vực Tây Bắc như Sơn La, Điện Biên, Lai Châu – nơi có khí hậu đặc trưng se lạnh vào mùa đông và mưa nhiều vào mùa hè – bà con nên ưu tiên chọn giống cà phê Arabica kháng bệnh tốt, có khả năng thích nghi với điều kiện đất – khí hậu vùng núi cao.
Bệnh nấm hồng cà phê hiện đang là mối đe dọa đáng lo ngại đối với vùng cà phê Tây Bắc – nơi cây cà phê đang được mở rộng trồng với kỳ vọng tạo vùng nguyên liệu lớn cho cả nước. Tuy nhiên, bà con hoàn toàn có thể kiểm soát và đẩy lùi được loại bệnh này nếu phát hiện sớm, nhận biết đúng các dấu hiệu như cành khô, có lớp phấn hồng, lá héo rụng từng chùm… và tiến hành cắt tỉa, phun đặc trị đúng lúc.
AT cam kết luôn đồng hành cùng bà con Tây Bắc trên hành trình làm cà phê sạch, bền vững, hiệu quả. Mọi thắc mắc về kỹ thuật và sản phẩm, bà con hãy liên hệ qua website hoặc đại lý phân phối AT gần nhất để được hỗ trợ tận tình.
Hãy phòng trị sớm – giữ vững mùa vụ – nâng cao giá trị cây cà phê Tây Bắc!
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
