Tại khu vực Tây Nguyên – thủ phủ cà phê của cả nước, bệnh đốm mắt cua cây cà phê đang trở thành nỗi lo lớn cho bà con nông dân. Đây là một trong những bệnh phổ biến và nguy hiểm, có thể khiến năng suất sụt giảm nghiêm trọng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.
Qua bài viết dưới đây, AT sẽ giúp bà con nhận biết dấu hiệu đốm mắt cua cây cà phê, hiểu rõ nguyên nhân, cách phòng ngừa đốm mắt cua cây cà phê cũng như phương pháp đặc trị đốm mắt cua cây cà phê hiệu quả, dễ áp dụng.
Contents
Đốm mắt cua cây cà phê là một trong những bệnh hại phổ biến và nguy hiểm nhất trên cây cà phê hiện nay, đặc biệt ở khu vực Tây Nguyên.
Đốm mắt cua cây cà phê do nấm gây ra, xuất hiện chủ yếu trên lá, cành và đôi khi cả quả, khiến cây suy kiệt dần, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng hạt cà phê.
Tên gọi “đốm mắt cua” xuất phát từ hình dạng đặc trưng của vết bệnh. Trên lá hoặc cành, bà con sẽ thấy xuất hiện các vết tròn nhỏ, có viền vàng bên ngoài, giữa vết có màu nâu hoặc xám như mắt con cua.
Tại các tỉnh trọng điểm trồng cà phê như Đắk Lắk, Gia Lai, Lâm Đồng, bệnh đốm mắt cua cây cà phê xuất hiện ngày càng nhiều, đặc biệt vào mùa mưa.
Theo số liệu năm 2024 từ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk, có đến hơn 18.000 ha cà phê bị nhiễm bệnh đốm mắt cua, chiếm gần 12% tổng diện tích cà phê toàn tỉnh.
Tại Gia Lai, con số cũng không hề thấp, với gần 10.000 ha bị ảnh hưởng, trong đó có khoảng 4.000 ha ở mức độ nặng, buộc phải tỉa cành, phun thuốc định kỳ để cứu cây.
Tại Lâm Đồng, nơi có điều kiện độ ẩm cao, thời tiết thất thường, bệnh đốm mắt cua cây cà phê phát triển mạnh ở huyện Di Linh, Bảo Lộc, gây ảnh hưởng cho hàng ngàn hộ dân trồng cà phê.
Đốm mắt cua cây cà phê có tốc độ lây lan rất nhanh, đặc biệt trong điều kiện nóng ẩm. Chỉ trong vòng vài tuần nếu không phát hiện và xử lý, một vài vết bệnh ban đầu có thể lan ra khắp vườn, khiến cây cà phê rụng lá, khô cành.
Tại Đắk Lắk, trong mùa mưa năm 2023, tốc độ lây nhiễm đốm mắt cua cây cà phê tăng 3 lần chỉ sau một đợt mưa dài 10 ngày. Cơ chế lây lan qua nước mưa, gió và dụng cụ làm vườn khiến bệnh dễ dàng phát tán từ cây này sang cây khác.
Khi mới nhiễm bệnh đốm mắt cua cây cà phê, cây thường xuất hiện những vết đốm nhỏ, tròn, lõm xuống bề mặt lá. Xung quanh vết đốm có một vòng màu vàng nhạt – đây là đặc điểm nhận dạng sớm quan trọng nhất.
Các vết này ban đầu chỉ nhỏ như đầu tăm, nhưng nếu không xử lý kịp, sẽ lan rộng rất nhanh. Vào buổi sáng sớm có sương, bà con có thể dễ dàng nhìn thấy những vết bệnh rõ hơn nhờ lớp sương phủ mỏng giúp tăng độ tương phản của vết đốm.
Ở giai đoạn nặng hơn, các vết đốm hình mắt cua lan rộng, khiến lá bị cháy, vàng, khô và rụng sớm. Cành bị nấm tấn công sẽ khô dần từ ngọn, gây hiện tượng chết cành. Đặc biệt, những quả nằm gần khu vực nhiễm bệnh cũng có thể bị teo lại, không phát triển hoặc rụng non.
Cây bị nhiễm đốm mắt cua cây cà phê nặng thường suy yếu, lá vàng rụng, dẫn đến giảm khả năng quang hợp, giảm sinh trưởng. Nếu không kịp thời đặc trị đốm mắt cua cây cà phê, cả vườn cà phê có thể bị thiệt hại nghiêm trọng chỉ sau 1 – 2 tháng.
Mùa mưa Tây Nguyên là thời điểm bệnh đốm mắt cua cây cà phê bùng phát mạnh nhất, thường từ tháng 5 đến tháng 10 hằng năm. Lượng mưa lớn, độ ẩm cao, ánh sáng yếu tạo điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển.
Theo thống kê của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên, tỷ lệ vườn cà phê nhiễm bệnh đốm mắt cua cây cà phê tăng từ 7% vào đầu mùa mưa lên tới 23% vào tháng 9 – cao điểm của mùa mưa.
Đốm mắt cua cây cà phê là bệnh phổ biến và nguy hiểm, nguyên nhân chính do một loại nấm có tên khoa học là Cercospora coffeicola.
Nấm Cercospora coffeicola có dạng sợi, sinh sản bằng bào tử (conidia). Khi môi trường thuận lợi, bào tử nảy mầm và xâm nhập vào các mô lá, cành non hoặc quả xanh của cây cà phê. Chúng phát triển âm thầm bên trong và bắt đầu tạo thành các vết đốm – ban đầu nhỏ nhưng lan rộng theo thời gian.
Sau khi bào tử nấm tiếp xúc với lá hoặc cành cây, chúng xâm nhập vào qua các lỗ khí hoặc vết thương hở. Ban đầu, nấm làm xuất hiện những vết đốm nhỏ có màu nâu sẫm hoặc xám nhạt, có viền vàng giống như “mắt cua” – từ đó mà tên gọi bệnh hình thành.
Nấm có thể tồn tại trong tàn dư thực vật, lá rụng hoặc đất trồng chưa được vệ sinh sạch sẽ. Chúng sẽ tái nhiễm khi điều kiện môi trường thuận lợi trở lại, gây ra các đợt bệnh mới.
Bào tử của nấm có thể phát tán theo gió, nước mưa, hoặc qua việc sử dụng dụng cụ canh tác bị nhiễm bệnh. Đây là lý do khiến đốm mắt cua cây cà phê có khả năng lây lan nhanh chóng.
Chu trình gây bệnh thường bắt đầu từ đầu mùa mưa, khi độ ẩm trong không khí tăng cao. Bào tử nấm nảy mầm, phát tán và bám lên lá, cành. Sau thời gian ủ bệnh từ 7–14 ngày (tùy điều kiện thời tiết), các vết đốm bắt đầu xuất hiện. Khi bệnh lan rộng, cây cà phê sẽ mất sức, giảm quang hợp, và tạo điều kiện cho các bệnh thứ cấp khác bùng phát.
Một trong những yếu tố quan trọng khiến bệnh đốm mắt cua cây cà phê dễ bùng phát là điều kiện thời tiết ở khu vực Tây Nguyên – vốn có đặc điểm nóng ẩm, mưa nhiều kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm.
Nhiệt độ từ 20–30°C kết hợp với độ ẩm không khí trên 80% là điều kiện lý tưởng để nấm Cercospora coffeicola phát triển. Trong môi trường có ánh sáng yếu (vườn rậm rạp, không có nắng chiếu trực tiếp), bào tử nấm có thể tồn tại lâu hơn và phát triển mạnh mẽ hơn.
Tình trạng mưa dầm, hoặc sương mù buổi sáng – rất phổ biến ở các tỉnh như Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk – khiến cây cà phê thường xuyên bị ẩm ướt. Đây chính là “thiên đường” cho bệnh đốm mắt cua cây cà phê lây lan và tấn công nhanh chóng.
Khi cây cà phê được trồng dày hoặc không được tỉa cành định kỳ, vườn trở nên rậm rạp, ánh sáng khó xuyên qua được tán lá. Điều này khiến độ ẩm trong vườn duy trì ở mức cao, tạo điều kiện lý tưởng cho nấm gây bệnh sinh sôi nảy nở. Việc thiếu không khí lưu thông còn khiến bệnh lan rộng nhanh hơn, nhất là trong mùa mưa.
Cây cà phê suy yếu vì thiếu dinh dưỡng (đặc biệt là kali và canxi) sẽ có sức đề kháng kém, dễ bị tấn công bởi các loại nấm bệnh, trong đó có nấm gây đốm mắt cua cây cà phê.
Che bóng là một biện pháp giúp điều tiết nhiệt độ và giữ ẩm cho đất, nhưng nếu làm không đúng kỹ thuật – ví dụ như cây che bóng quá dày, trồng sát vườn cà phê – sẽ khiến ánh sáng không thể chiếu xuống được mặt lá, làm cho vườn luôn âm u, ẩm thấp.
Điều này không chỉ gây đốm mắt cua cây cà phê mà còn làm phát sinh thêm nhiều bệnh khác như rỉ sắt, thán thư, nấm hồng.
Một số bà con còn có thói quen bỏ qua việc dọn lá rụng, cành gãy sau mỗi vụ. Tàn dư thực vật bị nhiễm bệnh chính là ổ chứa mầm bệnh, tạo điều kiện cho nấm tồn tại và phát triển qua nhiều mùa.
Dụng cụ làm vườn nếu không được vệ sinh sạch sau mỗi lần sử dụng cũng có thể làm lây lan nấm từ cây bệnh sang cây khỏe.
Khi đốm mắt cua cây cà phê tấn công, lá cây bị hoại tử từng mảng tròn, mất khả năng quang hợp. Khiến cây sinh trưởng yếu, trái phát triển chậm, nhiều trái bị rụng non hoặc không đạt độ lớn cần thiết.
Ở nhiều vườn cà phê tại Đắk Lắk, Gia Lai, Lâm Đồng – nơi trồng cà phê chủ lực của Tây Nguyên – bà con đã ghi nhận hiện tượng mất trắng từ 20–30% năng suất do bệnh này gây ra. Những vườn không phát hiện sớm và để bệnh lan rộng, năng suất có thể sụt giảm đến 50%.
Chất lượng hạt cà phê cũng giảm rõ rệt khi cây mắc phải đốm mắt cua cây cà phê. Hạt nhỏ, nhẹ, tỷ lệ hạt nổi tăng cao làm giảm giá bán. Đặc biệt với cà phê xuất khẩu hoặc phục vụ chế biến rang xay cao cấp, sự giảm chất lượng do bệnh đốm mắt cua cây cà phê gây ra là yếu tố vô cùng bất lợi.
Khi bệnh đốm mắt cua cây cà phê lan rộng, bà con buộc phải đầu tư thêm rất nhiều chi phí để kiểm soát.
Nhiều hộ dân tại huyện Cư M’gar (Đắk Lắk) chia sẻ, chỉ trong một mùa mưa, chi phí phòng trị bệnh tăng gấp đôi so với vụ trước vì không kịp phát hiện đốm mắt cua cây cà phê lan từ vườn lân cận.
Chỉ trong vài tuần nếu không kiểm soát, bệnh đốm mắt cua cây cà phê có thể lan rộng ra toàn vườn và sang các vườn lân cận.
Điều kiện thời tiết Tây Nguyên vào mùa mưa – với độ ẩm cao, mưa nhiều, gió mạnh – là môi trường lý tưởng để nấm Cercospora phát triển. Nếu nhà vườn không chủ động cắt tỉa cành lá bệnh, tiêu hủy xác lá rụng và xử lý thuốc đúng lúc, bệnh dễ dàng lan theo từng đợt gió hoặc dòng chảy từ vườn này sang vườn khác.
Chính vì vậy, ở nhiều địa phương như Đắk Nông, Kon Tum, bệnh thường không xuất hiện đơn lẻ mà bùng phát thành cụm. Một số vùng cà phê chuyên canh còn rơi vào tình trạng “dịch bệnh theo mùa”, năm nào cũng tái phát nếu không có biện pháp phòng trừ triệt để và liên kết giữa các hộ trồng cà phê trong cùng khu vực.
Tán cây quá rậm rạp là điều kiện thuận lợi cho độ ẩm cao tích tụ – đây là môi trường lý tưởng để nấm Cercospora sp. phát triển.
Việc tỉa cành thường xuyên giúp ánh sáng chiếu sâu vào bên trong tán, làm khô nhanh bề mặt lá sau mưa, giảm khả năng nhiễm bệnh.
Khoảng cách cây trồng hợp lý (2,5m x 2,5m) giúp vườn cây thông thoáng, thuận tiện chăm sóc và kiểm soát sâu bệnh.
Cây trồng dày không chỉ làm tăng độ ẩm mà còn làm giảm khả năng quang hợp, khiến cây yếu, dễ nhiễm bệnh đốm mắt cua cây cà phê hơn.
Dinh dưỡng cân đối giúp cây phát triển khỏe mạnh, từ đó có khả năng chống chọi tốt hơn với bệnh đốm mắt cua cây cà phê.
Bón phân NPK cân đối:
Vừa cung cấp dinh dưỡng bền vững, vừa giúp cải thiện đất – giảm áp lực nấm bệnh tồn tại trong đất.
Thân thiện môi trường, an toàn cho người canh tác.
Mùa mưa là thời điểm bệnh đốm mắt cua cây cà phê bùng phát mạnh do độ ẩm cao và nước đọng. Quản lý vườn trong giai đoạn này là yếu tố then chốt.
Hạn chế bắn đất lên lá khi trời mưa – đất thường chứa mầm bệnh.
Giữ ẩm cho cây nhưng không làm tăng độ ẩm không khí.
Giai đoạn trước và sau mùa mưa cần phun phòng bằng chế phẩm sinh học để ngăn bệnh đốm mắt cua cây cà phê bùng phát.
Trong trường hợp bệnh nặng, lây lan nhanh, thuốc hóa học vẫn là giải pháp nhanh chóng và hiệu quả để ngăn chặn.
Nếu bệnh mới chớm hoặc vườn đã qua giai đoạn phun hóa học, nhà vườn có thể chuyển sang sử dụng thuốc sinh học để giảm độc hại, thân thiện môi trường, vừa an toàn cho sức khỏe người sử dụng.
Sản phẩm sinh học chuyên gia AT khuyên dùng: AT Vaccino CAN – Trở thủ đắc lực cho nhà vườn cà phê. Sản phẩm không chỉ giúp phòng ngừa mà còn giúp trị dứt điểm đến 90% bệnh đốm mắt cua cây cà phê.
“Vườn cà phê của tôi ở Đắk Mil từng bị đốm mắt cua lan rất nhanh. Sau khi dùng thử AT Vaccino CAN theo hướng dẫn, cây bắt đầu phục hồi, lá non ra khỏe, không còn dấu hiệu lan thêm. Tôi rất yên tâm vì thuốc sinh học an toàn cho cả người nhà lẫn đất vườn.” — Chú Tư, nông dân huyện Đắk Mil, Đắk Nông
Bà con nên chuyển dần sang giải pháp sinh học, vừa an toàn, vừa bền vững cho mùa vụ sau. Đốm mắt cua cây cà phê là bệnh hại nguy hiểm nhưng không quá khó để phòng trừ dứt điểm, chỉ cần bà con thay đổi cách canh tác, sử dụng các sản phẩm chất lượng – vừa đặc trị được nấm bệnh lại vừa an toàn tuyệt đối.
Nếu bà con lựa chọn các sản phẩm hóa học vì thấy lợi ích diệt trừ được tức thì bệnh hại thì lợi ích lâu dài về sau bà co sẽ không đạt được, là dứt điểm mầm bệnh; cây trồng không bị ảnh hưởng và an toàn của chính bản thân mình.
Sau khi đã kiểm soát được bệnh đốm mắt cua cây cà phê, việc phục hồi cây là vô cùng quan trọng để đảm bảo năng suất cuối vụ.
Anh Tùng (huyện Cư M’gar, Đắk Lắk): “Năm ngoái mưa nhiều, không kịp tỉa cành, tán lá rậm, ẩm thấp làm đốm mắt cua cây cà phê bùng phát. Lúc phát hiện thì bệnh lan gần 30% vườn. Tôi kết hợp phun thuốc sinh học AT, bón phân vi sinh, đồng thời cắt bỏ cành bị bệnh. Sau 2 tháng, cây phục hồi tốt, ra lộc khỏe trở lại.”
Hiện chưa có giống cà phê kháng hoàn toàn bệnh đốm mắt cua. Tuy nhiên, một số giống TR4, TR9 hoặc giống ghép có khả năng kháng tương đối tốt, phát triển khỏe mạnh và ít bị bệnh nếu được chăm sóc đúng kỹ thuật. Bà con nên ưu tiên giống từ trung tâm giống uy tín.
Thực tế, đốm mắt cua cây cà phê là bệnh do nấm, tồn tại sẵn trong vườn và môi trường. Rất khó trị dứt điểm hoàn toàn.
Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm, áp dụng đồng bộ biện pháp (canh tác – bón phân – phun phòng), bà con hoàn toàn có thể kiểm soát và ngăn không cho bệnh bùng phát mạnh.
Trồng cà phê xen tiêu hoặc trồng dày để tận dụng đất khiến tán rậm, độ ẩm cao.
Cắt tỉa không thường xuyên, vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng.
Sử dụng phân hóa học nhiều nhưng ít bón phân hữu cơ.
Tưới nước vào chiều tối khiến lá không khô kịp.
Đốm mắt cua cây cà phê là một trong những bệnh hại nguy hiểm, nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời có thể gây thiệt hại nặng nề cho năng suất và chất lượng hạt cà phê – đặc biệt ở khu vực Tây Nguyên, nơi cà phê là cây trồng chủ lực.
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đốm mắt cua cây cà phê, kết hợp phòng ngừa bằng canh tác khoa học, sử dụng phân bón và chế phẩm hợp lý, cùng với áp dụng các biện pháp đặc trị kịp thời sẽ giúp bà con kiểm soát tốt bệnh, bảo vệ vườn cà phê khỏe mạnh, bền vững.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
