Tại khu vực Tây Nguyên – thủ phủ cà phê lớn nhất cả nước, bệnh tảo đỏ cây cà phê đang dần trở thành mối lo ngại lớn của nhiều nhà vườn. Loại bệnh này có thể gây suy yếu cây, giảm năng suất và chất lượng hạt rõ rệt nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.
Với điều kiện khí hậu ẩm ướt, mưa nhiều, Tây Nguyên là vùng lý tưởng để tảo đỏ cây cà phê phát triển mạnh mẽ và lan rộng. Vì vậy, bà con cần hiểu rõ triệu chứng bệnh tảo đỏ cây cà phê, biết cách nhận diện và áp dụng đúng biện pháp phòng trừ bệnh tảo đỏ cây cà phê hiệu quả, bền vững.
Bài viết dưới đây, AT sẽ cung cấp chi tiết tất cả những thông tin quan trọng nhất: từ nguyên nhân, triệu chứng, hậu quả đến cách phòng trừ bệnh tảo đỏ cây cà phê theo hướng sinh học – hóa học kết hợp. Bà con cùng theo dõi để bảo vệ vườn cà phê khỏe mạnh quanh năm nhé!
Contents
Bệnh tảo đỏ cây cà phê là một trong những bệnh nấm phổ biến và nguy hiểm nhất hiện nay, đang gây hại nghiêm trọng cho các vườn cà phê ở Tây Nguyên.
Các loài tảo đỏ phổ biến gây hại trên cây cà phê thường thuộc nhóm Trentepohlia – một loài tảo sợi có màu đỏ cam đặc trưng, hoặc một số vi tảo ký sinh dạng sợi nhỏ bám chặt vào vỏ cây. Loài này không chỉ gây ảnh hưởng sinh lý cây mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng hạt cà phê sau thu hoạch.
Tại khu vực Tây Nguyên – nơi chiếm hơn 90% diện tích cà phê cả nước – tình trạng bệnh tảo đỏ cây cà phê đang có chiều hướng gia tăng nhanh chóng, đặc biệt trong 3 năm gần đây.
Theo báo cáo của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Đắk Lắk, tính đến giữa năm 2024, có đến hơn 38.000 ha cà phê trên toàn tỉnh bị ảnh hưởng bởi bệnh tảo đỏ, chiếm gần 23% tổng diện tích gieo trồng.
Tại các tỉnh lân cận như Gia Lai, Kon Tum và Lâm Đồng, hiện tượng tảo đỏ cây cà phê xuất hiện dày đặc, đặc biệt là trên các vườn trồng xen, trồng dày, có độ ẩm cao và chăm sóc chưa đúng kỹ thuật. Nhiều hộ nông dân cho biết, năm 2023 là năm họ chứng kiến diện tích cà phê bị tảo đỏ nhiều nhất trong vòng 10 năm qua.
Khi điều kiện thuận lợi như mưa kéo dài, độ ẩm trên 85%, vườn cây rậm rạp, thiếu ánh sáng – chỉ trong vài tuần, một mảng nhỏ tảo đỏ có thể phát triển, bao phủ toàn bộ thân cây và lan sang hàng loạt cây lân cận.
Điển hình như tại xã Ea Kao, TP. Buôn Ma Thuột – nơi có hơn 200 ha cà phê, trong mùa mưa năm 2023, hơn 40% diện tích được xác định nhiễm tảo đỏ chỉ trong vòng chưa đầy 1 tháng. Trong đó, những vườn trồng không cắt tỉa, không phun phòng sớm chiếm đến 80% diện tích bị nhiễm nặng.
Tại Gia Lai, theo Trung tâm Khuyến nông tỉnh, nhiều vùng như Ia Grai, Chư Păh cũng báo cáo có hơn 1.200 ha cà phê bị bệnh tảo đỏ chỉ trong quý II/2024. Những số liệu này cho thấy mức độ nghiêm trọng và tốc độ lây lan đáng báo động của bệnh, đòi hỏi bà con Tây Nguyên cần hành động sớm, đúng cách để phòng trừ hiệu quả.
Khi cây cà phê bị tảo đỏ tấn công, lớp tảo bao phủ trên bề mặt lá và cành non sẽ ngăn cản quá trình hấp thụ ánh sáng. Đây là nguyên nhân khiến cây giảm khả năng quang hợp, dẫn đến tình trạng lá úa vàng, sinh trưởng kém, chậm phát triển.
Nhiều nhà vườn ở Đắk Lắk ghi nhận cây bị nhiễm tảo đỏ có tán lá thưa, thân còi cọc và không bung chồi mới như bình thường. Về lâu dài, cây bị yếu sức, dễ mắc thêm các bệnh khác như nấm hồng, gỉ sắt hay vàng lá thối rễ.
Bệnh tảo đỏ cây cà phê còn khiến cây ra hoa ít, đậu trái kém, trái non rụng nhiều. Hậu quả là sản lượng cà phê thu hoạch bị giảm mạnh. Tại huyện Krông Năng (Đắk Lắk), theo thống kê của Hội Nông dân địa phương, có hơn 120ha cà phê bị tảo đỏ tấn công nặng trong niên vụ 2023, năng suất giảm từ 30–40% so với bình thường.
Không những thế, chất lượng hạt cà phê cũng bị suy giảm: hạt lép nhiều, kích thước nhỏ, tỉ lệ hạt loại thấp tăng cao, làm giảm giá bán.
Điều nguy hiểm nhất của tảo đỏ cây cà phê là khả năng lây lan nhanh chóng trong điều kiện mưa ẩm, bóng râm và mật độ trồng dày. Một cây nhiễm bệnh nếu không được xử lý triệt để có thể lây lan ra hàng chục cây xung quanh chỉ trong vài tuần.
Đặc biệt, tại những vùng có hệ thống tưới tiêu kém, nước đọng trên mặt đất sẽ càng tạo điều kiện cho tảo sinh sôi. Theo Sở NN&PTNT Gia Lai, chỉ trong 2 tháng đầu mùa mưa năm 2024, diện tích cà phê nhiễm tảo đỏ tại huyện Chư Prông đã tăng gấp đôi, từ 80ha lên gần 170ha, khiến chính quyền địa phương phải phát cảnh báo khẩn.
Việc kiểm soát tảo đỏ cây cà phê đòi hỏi bà con phải tốn thêm chi phí cho thuốc đặc trị, công phun xịt, cắt tỉa cành, dọn vệ sinh vườn. Nếu không xử lý sớm, bệnh sẽ tái phát nhiều lần trong năm, đặc biệt là vào mùa mưa.
Chị H’Duyên – một nông hộ ở xã Ia Yok, huyện Ia Grai (Gia Lai) chia sẻ: “Gia đình tôi có 1,2ha cà phê bị tảo đỏ hai năm liền. Năm đầu tiên không để ý, đến khi lá rụng nhiều mới phát hiện. Mỗi lần xử lý tốn gần 4 triệu đồng tiền thuốc và nhân công, chưa kể năng suất giảm mạnh, năm đó coi như lỗ vốn.”
Câu chuyện của chị H’Duyên là hồi chuông cảnh tỉnh cho nhiều bà con đang chủ quan với bệnh tảo đỏ cây cà phê. Nếu không chủ động phòng trừ và xử lý đúng cách, bệnh có thể âm thầm tàn phá vườn cà phê, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống kinh tế của gia đình nông dân ở Tây Nguyên.
Ở giai đoạn đầu, bệnh tảo đỏ cây cà phê thường xuất hiện một cách âm thầm, khiến nhiều bà con Tây Nguyên dễ lầm tưởng là vết bẩn hoặc bụi bám thông thường.
Ban đầu, trên bề mặt thân, cành và lá non của cây cà phê sẽ xuất hiện các mảng nhỏ màu đỏ cam, màu gạch hoặc nâu đỏ nhạt. Những mảng này có dạng mịn, bám dính chặt và lan nhanh khi gặp độ ẩm cao, nhất là vào mùa mưa kéo dài hoặc những khu vực có độ ẩm không khí cao.
Các vị trí thường bị tảo đỏ tấn công đầu tiên là mặt trên và mặt dưới của lá, cành non, thân chính – nơi có ánh sáng ít chiếu trực tiếp hoặc bị che phủ bởi cỏ dại, tán cây rậm.
Các mảng tảo chuyển sang màu đỏ sẫm hoặc nâu tím, dày đặc, có thể bao phủ cả cành, thân chính và một phần lớn diện tích lá. Khi đó, thân cây sẽ bắt đầu có dấu hiệu nứt nẻ, bong tróc lớp vỏ ngoài, tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm hại khác xâm nhập, gây nên hiện tượng khô cành, chết dần từ trên xuống.
Cây cà phê nhiễm bệnh nặng thường còi cọc, lá vàng úa và rụng sớm, quả ít hoặc không phát triển, dẫn đến năng suất giảm rõ rệt.
Bà con ở huyện Ea H’leo (Đắk Lắk) từng ghi nhận sản lượng cà phê giảm đến 40% sau một mùa mưa do bệnh tảo đỏ lây lan mạnh trên diện tích hơn 5 ha chưa được xử lý.
Bệnh tảo đỏ cây cà phê dễ bị nhầm lẫn với một số bệnh khác như rỉ sắt, nấm hồng hay thán thư – đặc biệt ở giai đoạn đầu khi chỉ có các vết đỏ hoặc đốm màu xuất hiện.
Khác với bệnh rỉ sắt, tảo đỏ cây cà phê không có bào tử màu vàng cam rơi ra khi chạm vào, và không gây lỗ thủng trên lá như rỉ sắt.
Khác với nấm hồng, tảo đỏ cây cà phê không tạo các tơ nấm màu hồng nhạt bao quanh cành cây, không làm cành chết khô đột ngột như nấm hồng.
Khác với thán thư, tảo đỏ cây cà phê không tạo vết cháy hình tròn đen ở đầu lá hay quả, mà chỉ tạo mảng bám đỏ đều.
Việc phân biệt đúng bệnh rất quan trọng để tránh sử dụng sai thuốc, gây tốn kém chi phí mà bệnh lại không khỏi. Bà con nên quan sát kỹ triệu chứng thực tế, kết hợp với ý kiến tư vấn từ kỹ sư nông nghiệp hoặc đại lý phân thuốc uy tín để xác định đúng loại bệnh và hướng xử lý hiệu quả.
Pseudomonas là nhóm vi khuẩn phổ biến trong đất và nước, đặc biệt phát triển mạnh khi môi trường ẩm ướt. Chúng có khả năng thích nghi cao, có thể tồn tại trong đất, trong nước tưới hoặc trong các mô cây bị tổn thương.
Vi khuẩn Pseudomonas xâm nhập qua các vết thương nhỏ ở rễ hoặc thân cây, sau đó lan dần vào hệ thống mạch dẫn. Tại đây, chúng sinh độc tố và làm tắc nghẽn mạch, khiến cây không hấp thu được nước và dinh dưỡng, dẫn đến hiện tượng úa vàng, thối rễ, và rụng lá.
Chúng dễ lây lan qua nước tưới, dụng cụ canh tác hoặc mảnh đất nhiễm bệnh.
Nấm Colletotrichum thường xuất hiện mạnh trong mùa mưa, khi độ ẩm không khí trên 80% và nhiệt độ dao động từ 22–30°C. Nấm phát triển trên lá, thân non và quả, tạo thành các đốm nâu đỏ đặc trưng, sau lan rộng thành mảng lớn như “tảo đỏ”.
Khi bào tử nấm tiếp xúc với cây, chúng nhanh chóng bám vào mô thực vật và tiết enzyme phá vỡ cấu trúc tế bào. Điều này khiến các tế bào cây chết đi, tạo thành vết bệnh lan rộng. Nấm còn có thể lưu tồn trong tàn dư thực vật và đất, trở thành nguồn lây lan nguy hiểm cho các vụ mùa sau.
Tây Nguyên có khí hậu đặc trưng với hai mùa rõ rệt: mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, kèm theo độ ẩm cao và sương mù nhiều. Đây là điều kiện lý tưởng để vi khuẩn và nấm gây bệnh phát triển mạnh.
Ẩm độ cao, mưa nhiều: Tạo môi trường lý tưởng cho vi sinh vật sinh sôi, khiến bệnh tảo đỏ dễ bùng phát trên diện rộng.
Khuất nắng, thiếu thoáng khí: Vườn cà phê trồng dày, không tỉa cành, tạo bóng râm dày đặc làm giảm lưu thông không khí, tạo môi trường ẩm thấp thúc đẩy mầm bệnh phát triển nhanh chóng.
Bà con mua cây giống trôi nổi, không có kiểm định chất lượng, dễ mang mầm bệnh tảo đỏ về vườn ngay từ đầu. Khi gặp điều kiện thuận lợi, bệnh bùng phát mạnh mẽ, khó kiểm soát.
Việc tưới quá nhiều nước vào buổi chiều hoặc để nước đọng quanh gốc khiến rễ cây luôn ẩm ướt – môi trường lý tưởng cho nấm và vi khuẩn sinh sôi.
Bón quá nhiều đạm làm cây phát triển mất cân đối, lá mềm, dễ nhiễm bệnh. Ngược lại, thiếu kali và canxi khiến sức đề kháng của cây suy yếu, không đủ khả năng chống lại mầm bệnh.
Dao kéo, liềm, cuốc… dùng để tỉa cành, làm đất nếu không được vệ sinh kỹ sẽ vô tình truyền mầm bệnh từ cây này sang cây khác. Đây là con đường lây nhiễm rất phổ biến nhưng dễ bị bà con bỏ qua.
Tảo đỏ là căn bệnh không còn xa lạ với bà con trồng cà phê ở Tây Nguyên. Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, bệnh sẽ lan rộng, khiến cây còi cọc, rụng lá, giảm năng suất nghiêm trọng. Dưới đây là những hướng dẫn cụ thể, dễ áp dụng, giúp bà con chủ động phòng ngừa và trị dứt điểm bệnh tảo đỏ cây cà phê.
Tây Nguyên với khí hậu mùa mưa kéo dài, độ ẩm cao là điều kiện lý tưởng cho bệnh tảo đỏ phát triển. Do đó, việc chủ động phòng ngừa ngay từ đầu là giải pháp bền vững và hiệu quả nhất.
Một trong những nguyên nhân khiến bệnh tảo đỏ bùng phát là vườn cà phê rậm rạp, thiếu ánh sáng, bí hơi. Vì vậy, bà con cần:
Làm được như vậy sẽ giúp giảm độ ẩm, tăng ánh sáng chiếu vào thân cây, từ đó kìm hãm sự phát triển của tảo đỏ.
Nhiều bà con thường tưới nước trực tiếp từ trên cao xuống, khiến nước đọng trên thân và lá, vô tình tạo điều kiện cho tảo đỏ sinh sôi. Để hạn chế điều này:
Cách tưới này không chỉ giúp giảm nấm và tảo, mà còn tiết kiệm nước trong mùa khô.
Cây cà phê khỏe mạnh sẽ ít mắc bệnh, kể cả bệnh tảo đỏ. Do đó, bà con cần đặc biệt quan tâm đến chế độ dinh dưỡng cho cây:
Lưu ý: Bón phân nên đúng liều lượng, đúng thời điểm và kết hợp bón gốc – bón lá để cây hấp thu tối ưu.
Hiện nay, nhiều nhà vườn Tây Nguyên đã bắt đầu sử dụng chế phẩm sinh học để phòng ngừa tảo đỏ hiệu quả mà vẫn an toàn cho cây, đất và người. Những chế phẩm này:
Bà con nên hỏi kỹ các đại lý nông nghiệp uy tín về loại chế phẩm phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng vườn mình.
Trong trường hợp bệnh đã xuất hiện hoặc lây lan nhanh, bà con cần chủ động xử lý sớm, kết hợp nhiều biện pháp để ngăn tảo lan rộng và gây hại nặng.
Khi tảo đỏ bao phủ nhiều thân cành, thân chuyển sang màu nâu đỏ, tróc vỏ… là lúc bệnh đã bùng phát nặng, cần dùng thuốc hóa học can thiệp:
Một số hoạt chất hiệu quả: Copper Hydroxide, Metalaxyl, Mancozeb kết hợp gốc đồng (Cu), Chlorothalonil…
Khi sử dụng, bà con cần:
Lưu ý: Không nên lạm dụng thuốc hóa học vì dễ gây nhờn thuốc và ảnh hưởng môi trường đất
Đối với những vườn muốn hạn chế sử dụng thuốc hóa học nhưng vẫn muốn kiểm soát bệnh hiệu quả, sản phẩm sinh học chuyên biệt trị tảo đỏ là lựa chọn thông minh.
AT Nano Đồng 500ml – Hiệu quả vượt trội trong phòng trừ bệnh tảo đỏ cây cà phê, sản phẩm chứa 15.000 mg/l nano đồng diệt tối đa nấm và vi khuẩn gây bệnh.
Trong nhiều năm canh tác cà phê tại Đắk Lắk, ông Nguyễn Văn Hòa (xã Ea Tân, huyện Krông Năng) từng không ít lần khốn đốn vì bệnh tảo đỏ xuất hiện trên thân và cành cây cà phê. Ông Hòa chia sẻ:
“Hồi đó tôi chưa hiểu rõ về tảo đỏ nên thấy thân cây bị đỏ là tưởng cháy nắng, không xử lý gì. Mãi đến khi vỏ cây bong tróc, cây sinh trưởng chậm lại mới tá hỏa đi hỏi kỹ sư nông nghiệp.”
Sau khi được chuyên gia nông nghiệp AT hướng dẫn, ông Hòa đã áp dụng các biện pháp sau:
Kết quả sau 1 tháng áp dụng đồng bộ:
Theo kinh nghiệm từ các viện nghiên cứu và nhà vườn lâu năm, bà con ở Tây Nguyên nên ưu tiên trồng các giống cà phê lai tạo kháng bệnh tốt, có khả năng thích nghi với điều kiện khí hậu ẩm mưa nhiều của vùng như:
TR4, TR9, TRS1 (giống cà phê lai từ Viện Eakmat): Chống chịu khá tốt với các loại nấm – vi khuẩn gây bệnh, trong đó có bệnh tảo đỏ.
Giống cà phê lai F1 – dòng tuyển chọn sạch bệnh: Được sản xuất từ cây mẹ không mang mầm bệnh, giúp cây con khỏe mạnh từ gốc.
Giống cà phê Catimor cải tiến: Có khả năng thích ứng tốt với khí hậu mát mẻ và ít bị nhiễm các bệnh do ẩm độ cao gây ra.
Lưu ý: Khi chọn giống, bà con nên mua tại các vườn ươm uy tín, có chứng nhận sạch bệnh, tuyệt đối tránh trồng giống tự nhân hoặc không rõ nguồn gốc vì dễ mang mầm bệnh tảo đỏ từ giai đoạn ươm.
Bệnh tảo đỏ không di truyền qua hạt giống, nhưng lại lây lan thông qua mầm bệnh bám trên vỏ quả, vỏ hạt hoặc vật dụng canh tác, nên nếu hạt giống không được xử lý kỹ trước khi ươm, hoặc lấy từ cây mẹ đang nhiễm bệnh, thì nguy cơ mầm bệnh bám vào cây con vẫn rất cao.
Do đó:
Bà con không nên dùng hạt giống từ cây đã từng nhiễm bệnh tảo đỏ.
Trước khi ươm, cần xử lý hạt bằng nước ấm hoặc thuốc xử lý nấm để loại bỏ mầm bệnh tiềm ẩn.
Tại Tây Nguyên, bệnh tảo đỏ ít xuất hiện và khó lây lan nhất vào mùa khô, thường rơi vào khoảng tháng 12 đến tháng 3 dương lịch. Đây là thời điểm:
Phun thuốc sinh học phòng bệnh tảo đỏ hiệu quả nhất khi thời tiết có độ ẩm cao nhưng chưa mưa lớn kéo dài, đặc biệt vào thời điểm:
Tảo đỏ cây cà phê là bệnh hại vô cùng nguy hiểm với vườn trồng nhưng bà con hoàn toàn có thể kiểm soát nếu kịp thời nhận diện triệu chứng bệnh tảo đỏ cây cà phê, xử lý sớm và áp dụng đúng cách phòng trừ bệnh tảo đỏ cây cà phê phù hợp cho khí hậu Tây Nguyên. Bà con nên ưu tiên biện pháp sinh học – canh tác an toàn kết hợp thuốc đặc trị tảo đỏ cây cà phê uy tín để mang lại hiệu quả lâu dài, bền vững.
Giỏ hàng của bạn hiện tại chưa có sản phẩm nào.
